en de poort naar de Muziektuin, waar tot in de jaren 1960 de
muziektent voor de openluchtconcerten van Bergens Harmo
nie had gestaan. In 2004 werd ook de algehele structuur van
Het Hof als cultuurmonument beschermd: het lanenpatroon,
de wallen en het Rondeel, de Kattebergen en de vijvers. Tege
lijkertijd werden ook de natuurwaarden veiliggesteld door het
gehele bosgebied een officiële 'Natura 2000'-status te geven,
een internationale norm voor bescherming van waardevolle
natuurgebieden. Het Bergerbos was inmiddels in beheer ge
geven bij het PWN, het provinciaal waterleidingbedrijf dat al
sinds meer dan een halve eeuw het duingebied van de voorma
lige Heerlijkheid bestierde.
Ook het instituut Volkshogeschool onderging een verandering.
Het idealisme werd stap voor stap ingeruild voor een veel za
kelijker, en dus ook commerciëler benadering. De ambities van
de VHS Bergen, en zijn voortzetting onder de internationale
naam 'Blooming', kwamen in conflict met de beschermings
doeleinden. Een plan om het afgebroken rechter bouwhuis te
herbouwen, maar dan als dubbelganger van het 19de-eeuwse
pand, werd afgeblazen. Ook een drastische verbouwing van
het hoofdgebouw, waarbij veel van de 17de-eeuwse elementen
van het inwendige zouden moeten verdwijnen, ging van tafel.
De recent (2013-2014) uitgevoerde restauratie is dus voorna
melijk conserverend van aard geworden. Probleem blijft wel
het vinden van een passende nieuwe bestemming, aangezien
commerciële activiteiten als horeca binnen de grenzen van de
wettelijke bescherming als natuur- en cultuurmonument niet
zijn toegestaan. Het toenemend gebruik van de beide andere
gebouwen door derden conflicteert eveneens. De Kijklaan
wordt sinds jaar en dag als parkeerplaats gebruikt, wat velen
een doorn in het oog is, en geen recht doet aan het visueel ge
not dat bouwheer Studler van Zurck voor ogen heeft gestaan.
De gemeenteraad van Bergen heeft in 2007 een restauratie
plan voor het gehele gebied vastgesteld. Dit was het resultaat
van een langdurige voorbereiding door een team van burger
deskundigen, en het voorzag - net als voor het huis - in een
conserverend restaureren. Zowel natuur- als cultuurwaarden
zouden daarbij worden gerespecteerd. Helaas is halverwege de
uitvoering van het plan een bureaucratische stagnatie opge
treden, die nog steeds niet is opgelost. In het gedeelte van het
oude landgoed aan de overzijde van de Eeuwigelaan, het Ber-
gerbos, is sprake geweest van een tegenovergestelde ontwik
keling. Aanvankelijk stuitte de overname van het beheer door
het PWN op nogal wat weerstand; zo moest de openbaarheid
die al sinds onheuglijke tijden voor de lanen en bospaden gold
tot aan de Raad van State door de bevolking worden bevoch
ten. Langzamerhand groeide er een samenwerking tussen
bewoners en beheerders, en ontstond er meer begrip voor en
inzicht in het bijzondere karakter van het oude landgoed. En
zo kon het gebeuren, dat het PWN als natuurbeschermings
instantie zich sterk ging maken voor de cultuurwaarden in
het Bergerbos. De Bosbeek werd weer tot een watervoerende
duinrel gemaakt, het kruispunt Kerkelaan-Jan Willemlaan met
zijn vier kleine kattebergjes werd gerestaureerd, en als pièce de
résistance werd de deerlijk vervallen Sparrenlaan op voorbeel
dige wijze gerenoveerd. Het wachten is nu op een nieuwe lente
voor het hart van het domein van Anthonis Studler van Zurck
en Jan Jacob van Reenen. Wie wordt hun navolger in de 21ste
eeuw?
36
HISTORISCHE VERENIGING BERG EN NH, THEMANUMMER 11, JUNI 2014
Bronnen:
- Anoniem, Hof te Bergen, Beheersplan. Stichting tot behoud van particuliere historische
buitenplaatsen. Z.pl. 1998. [Met vergelijking topografische situaties 1858-1990, 27-30.]
- W. Beelaerts van Blokland en C. Dumas, De kasteeltekeningen van Abraham Rademaker.
Zwolle/Wijk bij Duurstede 2005.
- W.J. van den Berg, Kadastrale Atlas van Noord-Holland 1832. Deel 3: Bergen. Haarlem 1990.
- Christian Bertram, Noord-Hollands Arcadia. Ruim 400 Noord-Hollandse buitenplaatsen in
tekeningen, prenten en kaarten uit de Provinciale Atlas Noord-Holland. Haarlem/Alphen aan
den Rijn 2005.
- M. Bouma-Kalshoven e.a., Het Oude Hof in Bergen. Inspiratie, kunst, kennis en natuur.
Wormerveer/Bergen 2014.
- Hylkema Consultants, Oude Hof te Bergen, Noord-Holland. Cultuurhistorische rapportage
in opdracht van Blooming Groep Bergen. Z.pl. 2004.
- Idem, Het Oude Hof te Bergen, Bouwhistorisch onderzoek en waardestelling. Z.pl. 2007.
Vgl. het commentaar op dit rapport door F.D. Zeiler, intern advies CCK, 2007.
- M. van der Linde en J. Frieswijk, De Volkshogeschool in Nederland, 1925-2010.
Hilversum 2013.
- J. Otten, De tekeningen van Noord-Holland in de Atlas Schoemaker. Z.pl. [Haarlem] 1996.
(Voorstudie voor het hoofdstuk 'Opdrachtgevers: Andries en Gerrit Schoemaker' in:
L. Kooijmans e.a., Pronk met Pen en Penseel. Cornelis Pronk (1691-1759) tekent Noord
Holland. Amsterdam 1997, 109-125.)
- M.A.D. van Reenen-Völter, De Heerlijkheid Bergen in woord en beeld. Tweede vermeerderde
druk, Alkmaar 1948.
- S.J. Schaper, Het Hof in Bergen. Tuinkunst. Nederlands Jaarboek voor de Geschiedenis van
Tuin- en Landschapsarchitectuur 1 (1995), 23-45. Herdrukt in: De Woonstede door de eeuwen
heen 120 (december 1998), 32-47.
- M. Smook-Krikke, B. Jensen en J. Schoen, De Heren en Vrouwen van Bergen.
Bergense Kroniek, Themanummer 9. Bergen 2010.
- Karin Sundsback, De interieurs van Huis Rampenbosch en het Hof te Bergen.
Bergense Kroniek 10 (2003), 3-7.
- A.M. Taudin Chabot-van Reenen (bewerkt door F.D. Zeiler), Beschrijving van het Hof in de
jaren 1930 uit de herinnering. Den Haag/Bergen 2007.
- F.D. Zeiler, Hoog en Vrij. Schetsen uit de geschiedenis van de Heerlijkheid Bergen tot 1798.
Schoorl 1986.
- Idem, Verscholen in het groen. Bergen in de 19de eeuw. Bergen 2002.
- Idem, Een Droom van een Dorp. Het romantische Bergen 1810-1910.
Museum Het Sterkenhuis, Bergen 2003.
- Idem, "Het Oude Hof", Bergen NH. Inventarisatie van kleine cultuurhistorische elementen:
I. Binnen het 'vierkant'; II. Maesdammerhof; III. Bergerbos. Interne adviezen CCK, Bergen
2005. Aanvullende inventarisaties m.b.t. het Meerwegbos (2010) de Hoflaan (2011) en de
maten en laanprofielen (2012).
- Idem, Ontwaken van een dorp. Hoe Bergen bekend werd (1880-1910).
Museum Het Sterkenhuis, Bergen 2010.
- Idem, Canon van Bergen. 25 vensters op de geschiedenis van Bergen en Bergen aan Zee.
Bergen 2013.
