l'" Ff.
At' - !X'/"
lieden in Bergen. Ook de gebruikte gewichten voor de weeg
schalen - veelal balansen- werden geijkt en van keurmerken
voorzien. Dat gebeurde door de diverse gewichten nauwkeurig
te vergelijken met standaard loden blokgewichten.
In 2009 zijn er bij opgravingen aan de Schelphoek in Alkmaar
diverse blokgewichten uit de 17e eeuw gevonden die door de
ijkmeesters werden gebruikt.
De verslagen van de Eijkmeesteren over Bergen
Uit de verslagen van de ijkmeesters van de jaren 1779, 1784,
1791, 1796, en 1819, blijkt dat de gewichten en inhoudsmaten
van de Bergenaren die daarvan gebruik maakten, ongeveer vijf
jaarlijks werden geijkt. De registers vermelden per buurtschap
de namen van de hoofdbewoners (eigenaars). In het verslag van
1779 worden de volgende buurtschappen genoemd:
't Wout
Roosloot
Westdorp
De Nes
Kerkbuurt
(15 namen)
(4 namen)
(19 namen)
(2 namen)
(49 namen)
Bergermeer (16 namen)
Oudburg (9 namen)
Saenegeest (14 namen)
Oostdorp (27 namen)
In totaal 155 namen van personen (geen adressen) zijn in
het register van 1779 opgenomen. De Bergense historicus
F. D. Zeiler komt, na bestudering van het register en vergelij
king met de kadastrale kaart uit die tijd, tot de conclusie dat
deze opsomming vrijwel exact het aantal woningen en boer
derijen in Bergen in dat jaar bevat. Het is niet aannemelijk dat
alle genoemde personen ook ijkplichtigen waren. Alleen de
neringdoenden, uitbaters en handeldrijvende boeren kwamen
met hun te ijken attributen zelf naar het Regthuis.
Is met het invoeren van het Internationale Stelsel van Eenhe
den alle verwarring verdwenen? In de wereld van wetenschap,
techniek en handel vrijwel wel. Elk wetenschappelijk instituut
kan met onvoorstelbare nauwkeurigheid de lengte van de meter
bepalen (gebaseerd op de golflengte van een trillend atoom) en
onder wetenschappers en technici bestaat wereldwijd vrijwel
geen misverstand over gebruikte grootheden en eenheden.
Maar de dagelijkse praktijk is weerbarstiger. Nog steeds wordt
het vermogen van een automotor in paardenkracht (Pk) aange
duid (100 Pk verkoopt kennelijk beter dan 75 kW).
In de voedingbranche wordt volop de kilocalorie gebruikt,
terwijl de eenheid van energie of verbrandingswaarde al jaren
de joule of kilojoule is. Ook het gewicht van personen wordt
in Newton gemeten, maar op een weegschaal in kg. weergege
ven. Maar ja, in de strijd tegen teveel massa (kg.) is 700 N. geen
prettige optie voor iemand van 71,3 kg.
Grote verschillen in gebruikte eenheden zijn er bij de groot
heid druk (P, uitgedrukt in Pascal). Medici gebruiken voor
de bloeddruk millimeters kwikdruk (mmHg), meteorologen
de (hecto)Pascal of de millibar voor de luchtdruk en de druk
in een autoband wordt veelal in 'bar' aangegeven. Pound per
square inch (PSI) komt ook nog wel eens voor.
Er is eigenlijk geen probleem zolang we gemeten grootheden
alleen maar vergelijken met een vorige situatie of toestand. We
zijn meestal alleen geïnteresseerd in de veranderingen.
Ook op de Bergense markt kan men nog steeds een pond (1/2
kilo) druiven kopen. Maar zolang men het idee heeft dat de
weegschaal nauwkeurig en goed geijkt is, heeft niemand daar
moeite mee. Maar een Bergens pondje van bv. 468,6 gram in
plaats van 500 gram, alleen uit nostalgisch verlangen naar ver
vlogen tijden? Dat toch maar niet!
1769
-V, -C.
t,\„" ...■O" Z Ir*}" A f- -
-i
...O 1
r
/L Y;
i - rf. a' r~
Hendrik Leidingh: 3 grooten bierkannen 6 kleiner dito, nog
2 wijnmaaten en 1 musje met 'h dito.
Jan Hoeben: 'h pintje tin, 1 sleepje, 2 groote bierkannen, 6
kleiner dito, 3 wijnmaatjes.
Hilgonda Schouten 11 stuks klein gewigt.
2 appelmaaten, 5 meelmaaten 2 zoutmaaten
1 schuurselmaat, 1 azijnmaat, een EL
2 olijmaaten, 2 azijnmaaten en vier dito boom-olij
Tot slot
4
BERGENSE KRONIEK, APRIL 2014
Zj I J :\f; Vn 'V",J V-
H-siakJ A' V»
t /Jsr» -iV.
foto aangeleverd door de auteur
Bronnen:
- Meertensinstituut, Databank Oude maten en gewichten
- Oud Archief Bergen 1464-1813, inv.nr. 311 en Secretariearchief Bergen
1811-1921, inv.nr. 496
- W.C.H. Staring, Maten Gewichten en Munten 4e druk (1902)
- C.J.C.Nipper, 18 Eeuwen Meten En Wegen In De Lage Landen (2004)
- F.D.Zeiler, Hoog en Vrij (1986)
- J.M.A. Maenen, Invoering Metriek Stelsel in Nederland 1793-1880, (2002)
- Website www.lodenblokgewichten.nl
