A J
>.- Jfst A,, f v.. .'/fa-y *r:,'
voordeed eenheid in grootheden en eenheden te hanteren.
Van 1790 tot 1798 ontwierp een commissie van wis- en
natuurkundigen in opdracht van de Franse revolutionai
re regering het Metriek Stelselgebaseerd op het tientallig
(decimaal) stelsel, de meter en de kilogram. Op 7 april 1795
werd dit stelsel ingevoerd in de Eerste Franse Republiek
(waartoe ook de vroegere Oostenrijkse Nederlanden (België)
behoorden), maar het systeem was nog niet verplicht. In 1798
werd de Bataafse Republiek, samen met geallieerde en neutrale
staten, uitgenodigd door de Franse regering om mee te helpen
aan het standaardiseren van de nieuwe meeteenheden.
De invoering ervan stuitte echter op veel problemen bij de
praktische toepassing en zolang alle lokale gebruikelijke
lengtematen en gewichten niet overgezet waren naar de nieuwe
eenheid, bleef er chaos onder de burgers bestaan. Om hieraan
tegemoet te komen richtte het Franse bestuur commissies op
die overzettabellen opstelden. Deze overzettabellen werden tot
het begin van de 19e eeuw druk gebruikt, ook in Bergen.
Men kan de invoering van het Metriek Stelsel beschouwen als
één van de belangrijke verworvenheden van de Franse Revo
lutie. Maar Bergen is daarmee wel haar eigen lengtemaat, de
Bergense roede, kwijtgeraakt.
De IJkwet
Bij de IJkwet van 21 augustus 1816 werd het Metriek Stelsel
vanaf 1820 verplicht in het toenmalige Verenigd Koninkrijk
der Nederlanden. De standaardmeter (le Metre des Archives)
verving alle oude lengtematen als roede, el, en voet.
In 1791 werd door de Franse Academie van Wetenschappen de
meter vastgesteld als het tiendmiljoenste deel van de afstand
Noordpool - evenaar, gemeten langs de Meridiaan van Parijs.
Koning Willem I zag even later vooral het economische voor
deel in van betere, uniforme maten en gewichten en trok zich
van de revolutionaire, Franse oorsprong niets aan.
De IJkwet heeft tot doel standaarden wettelijk vast te leggen
en een controlemogelijkheid te geven voor eerlijkheid in de
handel, vooral om de kopende partij te beschermen.
De controle gebeurde door de overheid, die een controle
orgaan instelde: de Dienst van Het IJkwezen. Deze dienst
is geprivatiseerd in 1989 en heet sindsdien het Nederlands
Meetinstituut (NMI). In 2006 is naar aanleiding van Europese
richtlijnen de IJkwet vervangen door de Metrologiewet.
IJken vóór en in de 18 eeuw
Ver vóór de invoering van de IJkwet werden de gebruikte
weeg- en meetgereedschappen al gecontroleerd. Voor Bergen
gebeurde dat door beëdigde ijkmeesters uit Alkmaar.
- 1254: Regels omtrent de ijk in Alkmaar en omgeving stam
men uit 1254, toen de stad stadsrechten van Willem II, graaf
van Holland, kreeg, inclusief het recht tot het opleggen van
boeten bij het gebruik van valse maten.
- 1414: In het handvest van 1414 van Willem VI kreeg de stad
de opdracht....de maten te doen branden, zo vaak als men
dat nodig achtte'. Bovendien moesten alle wijnkannen van
een 'pegel' (inhoudsmerkteken) zijn voorzien en alle steden
zouden hun ijkteken daarbij plaatsen. De wijn moest wor
den getapt tot aan de pegel.
- 1415: De ijk werd ook verricht in Akersloot, Bergen,
Heiloo, Oterleek, Petten (Putten), Schermerhorn en
Venhuizen. De herijkperiode was in principe twee jaar, in
Bergen 5 jaar.
- 1583: De regelgeving in Bergen over het gebruik van de
juiste maten en gewichten wordt al genoemd in de 'Keur en
Ordonnantie' van 1583. Deze regels en bepalingen moesten
ook de Bergense samenleving weer enige structuur geven na
de ontreddering van het voorgaande decennium (Beleg van
Alkmaar e.o.). Gemeentesecretaris Corss Cuper schreef 35
bepalingen over diverse onderwerpen, waaronder twee op
het gebruik van juiste maten en gewichten.
- 1779: In het Regionaal Archief is een aantal stukken uit de
jaren 1779 -1819 te vinden, zoals deze akte uit 1791:
4i /At it, v Cï 0-
A:
t 4 -•* -<
./f,. Cl"
■Y*r
Notitie der Eijkinge van Gewigten, Maaten, als anders op het
Regthuis te Bergen in Kennemerland, gedaan den 29e Augustus
17cEen Neegentigh, in presentie en overstaan van Willem
Lodewijk Ivangh, Schout, mitsgaders Arie Visser Gerrit
Duinmaijer als gecommitteerdens van en uit Scheepenen be
neevens voorn(oemde) Willem Lodewijk Ivangh als Secretaris,
en Jan Ivangh als Gerechtsboode, door Alkmaars Gesworen
Eijkmeesteren.
Deze heren controleerden de inhoudsmaten als wijnmaat, bo-
terkoppen, appelmaat, pintjes, bierkannen, aggelen en sleepjes
van de neringdoenden, handeldrijvende boeren en handels-
Loden blokgewicht, gevonden aan de Schelphoekte Alkmaar in 2009.
■L yf .Tfrm+f
i
I
'f.
'.L, yf O
