Spruijt 9 guldens en 5 stuivers uitbetaald als kostgeld voor
haar jongste broer Jan. Ook blijkt dat Jan in oktober 1768 in
nieuwe kleren is gestoken. Vincent Stategaart levert serge, baaij
en hilversom voor de prijs van 5 guldens en 11 stuivers voor
een hemdrok, en Harmen Schrar voor 1 gulden en 10 stuivers
bombazijn voor een broek. Deze wordt door Geertje genaaid
voor 1 gulden en 10 stuivers. Over de kist met de bijzondere
boekencollectie is echter niets beschreven.
Uit de weeskamerannalen blijkt verder dat de toen minderjarige
zoon Jacob inmiddels is gehuwd (waarschijnlijk te Ursem) en
dus niet meer onder de voogdij van de Weeskamer valt.
Hij schijnt watermolenaar in de Schermer te zijn geworden.
Broer Jan is voor de Weeskamer een probleemkind, zoals later
zal blijken.
De uiteindelijke afrekening ter grootte van 275 guldens en
7 stuivers is gedateerd op de 6e december 1769. Echter, in een
toevoeging van 31 maart 1770 aan de eindafrekening is nog te
lezen dat de secretaris van Alkmaar, Pieter de Lang, vermeldt
dat Jan Spruijt was gestraft en veroordeeld in de kosten van
justitie tot een bedrag van 18 guldens, 7 stuivers en 12 pennin
gen. Voorts blijkt nog dat Jan in de gepasseerde jaren bij Evert
Leevert te Alkmaar 'lijfsbehoeften heeft opgedaan' ter waarde
van 13 guldens en 18 stuivers.
Een en ander geeft zo een inzicht in het doen en laten in die
dagen. Omdat er geen gegevens over de ouders van de over
ledenen in Bergen waren te vinden, is het artikel beperkt tot
het merkwaardige boekenbezit. Het blijft intrigerend hoe zo'n
landman aan een boekenbezit van dit gehalte komt. Wat is zijn
achtergrond die tot dit bezit heeft geleid?
Uit onverwachte bron
Maar de wonderen zijn de wereld nog niet uit... In het afde
lingsblad Hollands Noorderkwartier (HNK) afl. 67, jrg. 20 nr.
3, sept. 2006 van de Nederlandse Genealogische Vereniging
(NGV) verscheen een artikel van de redactie van dat blad (deel
1, zoals het inhoudsoverzicht vermeldt) naar aanleiding van een
brief van een Belg om genealogische informatie over een familie
Spruijt. In de inleiding van dat artikel staat te lezen: 'Dit leidde
tot de verrassende ontdekking dat het oudst bekende echtpaar
van deze genealogie zeer waarschijnlijk een tijd in Sijbekarspel
heeft gewoond, maar later naar de Bergermeer is verhuisd, waar
beide zijn overleden'. Kijk aan, dus 'meer over de belezen heer'
Cornells Spruijt. Omdat in een enkel stuk Mr. Cornells Spruijt
wordt genoemd, gaat het HNK ervan uit dat Cornells wel
eens schoolmeester zou kunnen zijn geweest. Echter, de zoon
Jacob ondertekent de eindafrekening van de Weeskamer met
een kruisje, zodat deze veronderstelling in twijfel mag worden
getrokken.
Het artikel beperkt zich verder tot de tweede helft van de
genealogie en begint met een Jan, boerenknecht en geboren in
Oterleek in 1833, vier generaties na het overlijden van Cornells.
Zodoende doet het artikel er verder voor ons niet toe, dus op
naar deel 2.
Die aflevering (nr. 68, jrg. 20 nr. 4, dec. 2006) opent met een
reactie op het vorige artikel en gaat vervolgens over een in 1873
geboren nazaat, dus voor onze 'belezen heer' wederom onbe
langrijk.
In het vervolgartikel 'De verdwenen kinderen van Cornells
Spruijt' (afl. 69, jrg. 21 nr. 1, maart 2007) wordt door de auteur
Pieter Schagen uit Alkmaar uitvoerig uit de doeken gedaan hoe
het met de kinderen van onze Cornells is vergaan. Het blijkt
allereerst dat de geboortedatum van Cornells nog steeds niet is
gevonden, maar wel dat hij twee keer gehuwd is geweest. Eerst
waarschijnlijk te Scharwoude vóór 1719, gezien de doopdatum
van het eerste kind Cornells te Sijbekarspel op 19 maart 1719 uit
het huwelijk met Aagje Jans Waterdrinker, die op 29 september
1729 te Schellinkhout overlijdt. De familie Waterdrinker, die
ook de naam Ligterman gebruikt heeft, is vanuit Amsterdam in
Scharwoude terecht gekomen. Dan blijkt onze Cornells daar
door erfgenaam te zijn van de te Amsterdam overleden Sijmon
Jans Ligterman. Mogelijk is dit de bron voor het boekenbezit.
Dus op naar het stadsarchief van Amsterdam om de origi
nele akten van 27 en 30 december 1743 van notaris Frederik
Klinkhamer te raadplegen. Daaruit blijkt dat Cornells een huis
in Amsterdam erft, maar of daarin een kist met boeken heeft
gestaan, blijft onvermeld, zodat ook dit spoor is doodgelopen.
Na de dood van zijn eerste vrouw trouwt Cornells Spruijt op 19
september 1733 te Schellinkhout met Aagje Cornelisdr. Kramer,
die dus uiteindelijk in 1765 te Bergen is overleden. Ook worden
in de genealogie Zwaag en Zijpe als woonplaats van Cornells
genoemd, maar zonder dat dit met nadere bewijzen wordt ge
staafd. Totaal 11 kinderen zijn uit deze twee huwelijken gere
gistreerd, drie uit het eerste en dus acht uit het tweede huwelijk.
Van deze acht kinderen hebben uiteindelijk vier hun ouders
overleefd. Daarover gaat het artikel uit afl. 69 van het HNK.
Een crimineel eind
Jan Spruijt, inwonend bij zijn zus Geertje, heeft zich met haar
en met zijn broer Maerten uit de Waard op het dievenpad
begeven. Jan was eerst boerenknecht en later tuindersknecht,
maar leefde in armelijke omstandigheden. Dat was de reden
waarom hij met zijn zus en broer uit stelen ging. De eis voor de
jeugdige Jan was niet mis: onder de galg met een strop om de
hals te worden gegeseld en gebrandmerkt, gevolgd door 30 jaar
tuchthuis en daarna voor altijd verbannen uit Holland en West-
Friesland. De uitspraak was iets milder: de 30 jaar tuchthuis
werd teruggebracht tot 15 jaar. Ook Geertje en Maerten vulden
een dossier. Zij bleken verdwenen en werden daarom bij verstek
veroordeeld. Geertje werd eeuwigdurend en Maerten voor twee
jaar verbannen uit Holland en West-Friesland.
Waar de drie kinderen uit het eerste huwelijk van Cornelis zijn
terechtgekomen, blijft dus net zo duister als de vraag waar zijn
boekenbezit is gebleven.
De genoemde nummers van het blad Hollands Noorderkwartier
van de NGV zijn in te zien bij het Regionaal Archief Alkmaar.
Bergens brandijzer voor het
brandmerken van veroordeelden
Bronnen:
- Oud notarieel archief Bergen, (notaris W.L. Ivangh) inv. nr. 220,
akte nr. 82.
- Oud-rechterlijk- en Weeskamerarchief Bergen, inv. nr. 2190.
