Aardewerk als souvenir,
maar dan ook Bergens
aardewerk
SOUVENIRS UIT BERGEN
Veel souvenirs uit het aanbod aan de
toerist werden en worden niet gemaakt
in de plaats die erop staat vermeld. Een
koekjesschaaltje uit Sommelsdijk of een
asbakje uit Laren (Gld.) stammen stee
vast uit 'De Porceleyne Fles' in Delft of
een aanverwante aardewerkfabriek. Het
zelfde geldt bijvoorbeeld voor twee blau
we melkbekertjes uit de jaren vijftig met
het opschrift 'Bergen aan Zee'. Eén ervan
beeldt twee vissersbootjes af in volle zee,
en dan van een soort die al door Mesdag
werd geschilderd. Het andere bekertje
geeft een weggetje door de duinen weer
dat we zouden kunnen lokaliseren als
het fietspad langs de Zeeweg tussen het
Vlagduin en de Elzenlaan. Maar het
blijven producten van de 'Adco', van
oorsprong Gronings maar na verplaat
sing naar Delft in 1976 na faillissement
geliquideerd. Het hier afgebeelde kuipje,
dat ca. 3.5 cm hoog is en een grootste
doorsnede van ca. 5 cm heeft, is ook zo'n
voorbeeld van een Delfts product en wel
van de aardewerkfabriek Zenith, zoals
op de onderzijde van het kuipje is aange
geven en die tot 1984 heeft voortbestaan.
Het is een voorbeeld van een product dat
massaal werd vervaardigd als zogenoemd
gietwerk, dat garant stond voor vorm- en
maatvastheid. Zelfs de decoratie, die met
behulp van een vast patroon (de 'spons')
werd aangebracht, was in hoge mate
gelijkvormig. Het enige 'eigen' kenmerk
van dit souvenir is het opschrift 'Bergen
A/Zee' waarbij 'aan' een te lange tekst
zou opleveren op het dekseltje. Net als
op een van de eerder genoemde bekers
is er een scheepje afgebeeld, maar nu is
dat een 'Oud-Hollandsch' volgetuigd
binnenwaterscheepje met zijzwaarden in
een idyllisch rivierlandschap.
Naast de vooral Delftse aardewerkbe-
drijven, die behalve hun vaak heel fraaie
keramische producten ook seriewerk
voor de toeristenindustrie maakten, heeft
ook Bergen geruime tijd een eigen pro
ductiecentrum voor aardewerk gehad.
Voorzover we weten, ligt de oorsprong
in de kunsthandel en pottenbakkerij die
in 1937 door Jacob Ruijter aan het begin
van de Hoflaan werd ingericht. Hij gaf
het de weinig originele naam 'De Por
celeyne Vaes', wat hem prompt op een
klacht van de producent van het échte
Delfts blauw (De Porceleyne Fles) kwam
te staan. Later werd het bedrijfje naar
de Molenstraat verplaatst. Daar leidde
het een wisselvallig bestaan, gekenmerkt
door faillissementen, overnames, her
startpogingen en voortdurende verande
ring van naam. Toen de pottenbakkerij in
1950 failliet ging, werd dat geweten aan
de inferieure kwaliteit van het geleverde
product. Daarna ging het een tijdje wat
beter, maar halverwege de jaren zestig
moeten de werkzaamheden definitief
zijn gestaakt.
Het hier afgebeelde vaasje is op de
pottenbakkersschijf gedraaid, heeft een
hoogte van 12,5 cm en is beschilderd
met vijf lichtblauwe banden om de hals.
Daaronder is een eveneens lichtblauwe
kraag ingebakken, terwijl de buik is
voorzien van klassieke bloemmotieven
die wel doen denken aan een passie
bloem. Op de onderzijde staat 'Bergen',
daarboven een merk 'JR' en daaronder
een signatuur waarin wij 'FHR' lezen.
Wie dat is, hebben we niet kunnen
achterhalen. Maar de twee initialen staan
zeker voor Jacob Ruijter, die niet alleen
de oprichter was, maar ook later, na het
faillissement van 1950, het bedrijf weer
in handen heeft gekregen.
Tegeltjes, vaasjes, asbakken en schaaltjes,
al dan niet beschilderd met afbeeldingen
'naar de werkelijkheid' uit het oord 'van
aangenaam verblijf' en altijd voorzien
van de plaatsnaam, zijn lange tijd popu
laire souvenirs geweest. Noch dit kuipje
noch dit vaasje zijn topstukken, maar als
materiële getuigenis van een (hopelijk
geslaagde) vakantie in Bergen misschien
toch niet zulke heel slechte souvenirs.
Bronnen:
- F.D. Zeiler. Bergens fabrikaat.
Industriële bedrijvigheid in Bergen NH in
de 20ste eeuw. Museum Het Sterkenhuis,
Bergen 2001,12-14.
- www.delftsaardewerk.nl
-www.wikipedia.nl/Van der Want
- www.odyssee-dell-arte.nl
FRITS DAVID ZEILER EN BERT BUIZER
foto's: Bert Buizer
