Honderd jaar Hertenkamp
De aanleg van het Van Reenenpark in 1913
'Van alle mooiste en aangenaamste plekken van ons mooie villadorp is zeker de Hertenkamp wel
de meest belangwekkende. Ik woon daar nu reeds drie en twintig jaren en het is mij nog een dage-
lijksch genot dat liefelijke open veld met zijn omlijsting van goed onderhouden landhuizen te be
schouwen. Des morgens vroeg reeds ziet men er boschduiven, roeken, eksters, soms een wielewaal
en merel, die in het gras naar wormpjes en torren zoeken en aan het grasveld een vroolijk, levendig
aanzien geven, terwijl de herten kalm afwachten wat hun gebracht zal worden.'
Zo verwoordde H.C. Prinsen Geerligs aan het eind van de
jaren dertig van de vorige eeuw zijn liefde voor zijn dage
lijkse omgeving. Als een van de eerste bewoners van het Van
Reenenpark (de villa 'Kagok' op de hoek van de Renbaan
laan) had hij de wijk zien groeien: steeds weer nieuwe hui
zen met een bijzondere architectuur, fraai aangelegde tuinen,
laanbeplanting en in het hart daarvan het dierenparkje. Hij
was zich sterk bewust van de bijzondere karakteristiek van
de wijk waarin hij woonde, ontworpen èn gerealiseerd als
het eerste grote uitbreidingsplan van Bergen-Binnen. Dit
voorjaar is het precies een eeuw geleden dat de aanleg begon
van de wegen en bijbehorende voorzieningen tussen Guur-
tjeslaan, Komlaan, trambaan en Breelaan. Hoe is die verlo
pen, en wat ging eraan vooraf?
Gestage groei
In de tweede helft van de 19de eeuw begon het dorp Bergen
te groeien. Tussen 1860 en 1880 verliep die groei gestaag, en
nog vooral in de vorm van de karakteristieke burgermans- of
rentenierswoningen. Daarvan zijn nog verschillende fraaie
voorbeelden bewaard gebleven, zoals 'Anna' en 'De Weeg
bree' in de Hoflaan. Tussen 1880 en 1900 ging het sneller.
Er kwamen winkels en werkplaatsen bij, arbeiderswonin
gen en gebouwen met een semi-openbare functie, zoals de
nieuwe hervormde pastorie, het eerste postkantoortje en het
etablissement 'Het wapen van Brederode' op de hoek van de
Fransche Steeg. Deze ontwikkelingen speelden zich vooral
af in wat de Kerk- en Molenbuurt werd genoemd, onder
anderen langs de 'Grote' Dorpsstraat, de Kleine Dorpsstraat
en de Molenstraat.
In zijn boek De eeuw van de middenstanders beschrijft
Piet Vijn hoe de Molenstraat in die tijd de belangrijkste
winkelstraat van Bergen werd. Na de eeuwwisseling ging
de ontwikkeling verder, bijvoorbeeld langs de Oude Prins-
weg en het begin van de Breelaan - dat laatste vooral na de
komst van de tram in 1905. Ieder beschikbaar terrein werd
bebouwd, en op een gegeven moment was het dorp vol. Het
laatste huis in de oude dorpskern bezuiden de trambaan was
het woonhuis met trapgevel Oude Prinsweg 19. Het ver
meldt in muurankers het jaartal 1912.
Het was duidelijk: het dorp was aan uitbreiding toe. Voor
het jonge Bergen aan Zee hadden Springer en Berlage al
plannen ontwikkeld in opdracht van bouwheer Jacob van
Reenen, en ook hier en daar in Bergen-Binnen hadden
particulieren projecten in voorbereiding. Vrijwel tegelij
kertijd kwamen er initiatieven voor de Beemsterkrocht, de
Stroomerlaan en de weg die nu Adama van Scheltemaweg
heet. De Binnenlandsche Exploitatiemaatschappij van On
roerende goederen te Haarlem had een plan ingediend voor
aanleg van een weg tussen Breelaan en Natteweg, aanvan
kelijk 'Nieuwe Weg' genoemd (nu Jan Oldenburglaan en
Dokter van Peltlaan), maar de uitvoering daarvan liet nog
even op zich wachten. Er diende zich allereerst een prach
tige mogelijkheid aan direct ten noorden van het historische
dorpshart, waar de terreinen van de voormalige renbaan op
een nieuwe bestemming wachtten. De harddraversbaan, die
vanaf 1898 wegens zijn professionele opzet een attractie van
formaat was geweest voor paardensportliefhebbers en vooral
ook voor gokkers, was na de invoering van de Zedelijk-
heidswet-Regout (voorganger van de Wet op de Kansspelen)
in 1911 geliquideerd. De eigenaar van de grond was dezelfde
Jacob van Reenen, grootgrondbezitter, titulair Heer van
Bergen en daarenboven ook nog burgemeester en gemeen
tesecretaris. In navolging van de in 1908 gestichte Bouw
Exploitatie Maatschappij Bergen aan Zee richtte hij voor
de plannen in het moederdorp de Bouw- en Bouwgrond-
FRITS DAVID ZEILER
