Het was slikken of stikken: óf overname door het PEN óf
het hogere tarief-Van Swaay. Bij de gemeente werd dit tarief
ook wel het 'wurgtarief' of 'straftarief-Van Swaay' genoemd
(G.J. van Swaay, hoogleraar elektrotechniek, voorzitter van
de Electriciteitsraad, politicus en invloedrijk adviseur van de
regering, was sterk voor provinciale opwekking van elektri
citeit).
Compromis: stroom tegen een hoger tarief
De gemeente Bergen was het er niet mee eens dat tijdens het
lopende proefproces van Alkmaar de status-quo veranderd
zou worden en wilde de zaak voorleggen aan de ministers
van Waterstaat en Binnenlandse Zaken. Gedeputeerde Staten
bleven echter bij hun standpunt.
In een geheime vergadering van 28 oktober 1938 besloot de
gemeenteraad van Bergen enerzijds dat zij bereid was vanaf
1 november een stroomprijs te betalen die door de minis
ters van Waterstaat en Binnenlandse Zaken zou worden
vastgesteld en anderzijds dat zij in de gelegenheid zou wor
den gesteld aan te tonen dat het nieuwe tarief-Van Swaay
onaanvaardbaar was. Gedeputeerde Staten weigerden hier
echter op in te gaan. Maar door het advies van de minister bij
voorbaat te aanvaarden, had de gemeente al het hoofd in de
schoot gelegd.
Teleurgesteld in de houding van Gedeputeerde Staten wacht
te de gemeenteraad het overleg tussen de ministers en de
provincie af.
In een kritisch stuk in de Alkmaarscbe Courant van 31 ok
tober 1938 onder de kop Raakt Bergen zonder licht? schreef
de krant:Deze hoop (op een vergelijk) is thans vervlogen en
daarom gelieve de raad te bedenken, dat niet de gemeente,
maar de bevolking de daaraan verbonden schade heeft te
dragen. Wij denken hierbij ook aan de afsnijding van het
drukbevolkte pensionaat, maar bovenal aan de nadelen voor
de kleine zelfstandigen, die met den electrischen stroom hun
brood moeten verdienen. De scholen zou men des avonds
eenige dagen kunnen sluiten, terwijl men de leerlingen van
het pensionaat eenige dagen vacantie kan geven. De bevolking
zou zich wel eenige dagen met kaarsen en de petroleumlamp
kunnen behelpen, maar de schade voor de kleine zelfstan
digen blijkt onherroepelijk en daarom dunkt het ons, dat de
raad, hoewel deze wettelijk de bevolking vertegenwoordigt,
zonder de bevolking te hebben ingelicht en er in te hebben
gekend, de verantwoordelijkheid daarvoor niet mag dragen,
tenzij tevens besloten wordt, de daaraan verbonden schade
voor rekening van de gemeente te nemen.'
Na telegrammen tussen de verschillende partijen werd de
weigering tot levering van de 'hooggespannen' stroom
ingetrokken. Wel bleef er onenigheid over het tarief bestaan;
uiteindelijk moest de gemeente Bergen het tarief-Van Swaay
accepteren.
Dat was een tegenslag voor de gemeente; Bergen had de
inkomsten van het GEB hard nodig, want de winstderving
door het hogere tarief werd op ruim 16.000,- geschat en de
jaren 30 waren ook in Bergen magere jaren.
Achterhoedegevechten
Langzaam werd de positie van het GEB moeilijker. Uitbrei
ding van het net was niet toegestaan zonder toestemming van
het PEN en de stroomlevering aan het vliegveld eind jaren 30
werd door het PEN gedaan, en niet door het distributiebe
drijf.
In 1948 verscheen er een provinciale notitie Gecentraliseerde
of Gedecentraliseerde distributie van Electrische Energie.
Het provinciaal bestuur van Noord-Holland/PEN en de
regering waren zeer sterk voor overname van de laatste
gemeentelijke distributiebedrijven in Noord-Holland, waar
onder het GEB van Bergen. Dat was voor de gemeenteraad
van Bergen aanleiding om voor dit onderwerp de aandacht
van de leden van de Eerste en Tweede Kamer te vragen. Het
adres aan de beide Kamers leverde echter niets op.
In een uitvoerig en kritisch rapport uit 1951 verdedigde het
gemeentebestuur de positie van het GEB nog met argumen
ten als: een betere en snellere service met tarieven die in eigen
hand bleven en winsten die direct ten goede kwamen aan
de bevolking. Toch stelden de rapporteurs dat het GEB
achtergebleven was bij de snelle technische ontwikkelingen
en het netwerk kwetsbaar was voor storingen. In het
BERGEIM ONDER STROOM: 100 JAAR ELEKTRICITEIT
Ide Min bezig met het netwerk
(foto: collectie Piet Mooij).
Dirk de Jong, monteur van het GEB
(foto: collectie Piet Mooij).
Joost Min (foto: collectie Piet Mooij).
