Bergens leesgezelschap
Onder Ons 100 jaar!
Inleiding
Bij een leesgezelschap denkt men meestal aan een groepje
mensen - tegenwoordig veelal vrouwen - die gezamenlijk
boeken lezen en bespreken. Er bestaat een groot aantal
leesgezelschappen in Nederland. De redacteur van het blad
Boekdelen (speciaal gericht op leesgroepen), Frank Hockx,
schat het aantal op 5000. Onder Ons is met haar 100 jaar
een betrekkelijk jong gezelschap. In Alkmaar bestaat het
leesgezelschap Leeslust baart Kunde al sinds 1793 en in
Haarlem werd omstreeks 1795 een leeskring opgericht,
maar die verdween weer in het midden van de 19de eeuw.
Het portefeuille-leesgezelschap Onder Ons heeft echter
een andere doelstelling en werkt volgens een oud systeem
uit de 18de eeuw, zoals beschreven in het Letterkundig
lexicon voor de neerlandistiek
'Leesgezelschap of leeskring: particuliere vereniging die
zich ten doel stelt om uit de door de leden betaalde
contributies en andere inkomsten boeken en tijdschriften
aan te schaffen en deze onder de leden ter lezing te laten
circuleren. Het lidmaatschap en de verplichtingen van
de leden werden in wetten nader geregeld. Contributie,
een boetestelsel en de uiteindelijke verkoop van de eerder
aangeschafte boeken meestal aan de leden zelf) verschaften
het geld voor nieuwe aankopen.
De oorsprong van deze gezelschappen ligt in de tweede
helft van de 18e eeuw toen ze over geheel Noordwest-
Europa en de Verenigde Staten verspreid voorkwamen.
Het lezen stond aanvankelijk centraal. Het ging toen
nog om kleine, 10 tot 15 leden tellende leeskringen, die
gevormd waren uit de hogere bourgeoisie en waarin teksten
gelezen en geïnterpreteerd en voordrachten gehouden
werden. Later worden deze gezelschappen groter (50
of meer ledenen ligt de nadruk minder op het sociale
contact en het samen lezen van teksten, maar meer op
de uitleenfunctie. Het ontstaan van de leesgezelschappen
wordt over het algemeen gezien als een uitvloeisel van de
verlichtingsdenkbeelden en het verlangen naar geestelijke
en zedelijke ontwikkeling.
Rond 1800 moeten er volgens Buijnsters ongeveer 300
leesgezelschappen geweest zijn, die over heel Nederland
verspreid waren. In de tweede helft van de 19e eeuw neemt
het aantal leesgezelschappen sterk af en tegen het einde van
de eeuw zijn ze vrijwel verdwenen.
Zo niet in Bergen: daar wordt eind 1910 door August
Maschmeijer (1848-1922) een portefeuille-leeskring
opgericht die in januari 1911 met de naam Onder Ons
met 19 leden van start gaat. Behalve gedurende een korte
onderbreking tijdens de Tweede Wereldoorlog (1943-
1945) is het leesgezelschap onafgebroken tot op de dag
van vandaag actief, ongeveer op de manier zoals het in
1911 begon: portefeuilles met tijdschriften en boeken op
het gebied van kunst, literatuur, natuur en reizen rouleren
onder de leden, die op de jaarvergadering de 'oude'
jaargangen kopen. Dit artikel is een schets van een 'illuster'
gezelschap, dat al 100 jaar in Bergen 'Onder Ons' is.
SIEME NIKS, JAN OOSTVEEN EN JAAP SCHOEN
August Maschmeijer, de oprichter van Onder Ons (foto: eigendom mevr. Eisma-Bor).
