De armband van dhr. Servaas sr., groepsleider deel Schilderswijk, (foto: Hans Bouwer)
ken voor twee tot drie dagen, pannen, kleding, dekens, lucifers,
kaarsen, verbandmateriaal en waardepapieren. Echter niet méér
bagage dan men over een traject van vijftien km zelf kon dragen,
of per fiets of wagentje kon vervoeren. Overigens moest men rij
wielen en kinderwagens bij het station laten staan. Op 10 mei om
21.00 uur vertrok de eerste evacuatietrein richting Noord-Hol
land met 1000 evacués. De trein vertrok vanaf het halfduistere,
slechts door een blauw schijnsel verlicht station Amersfoort.
Zo werd de gehele bevolking in verschillende fasen per
trein geëvacueerd, te beginnen met de buitenwijken. De inwo
ners van de binnenstad gingen als laatste weg. De treinen ver
trokken zonder coupéverlichting om kans op beschietingen van
uit de lucht te verkleinen. Er vertrokken tussen 10 en 13 mei 44
treinen met circa 1000 inwoners per rit vanuit Amersfoort naar
Noord-Holland.
Er heerste een nerveuze stemming in de stad Amersfoort.
In een soort doffe gelatenheid vertrokken wijk na wijk rijen
mensen met het hoogst nodige naar het station Amersfoort, on
wetend wanneer ze terug zouden komen. Er waren winkeliers
die uit angst voor plundering hun voorraden weggaven. Ook
waren er mensen die hun huisdieren in vrijheid stelden om kans
op lijfsbehoud te vergroten. Dit had tot gevolg dat in tuinen,
straten en plantsoenen papegaaien en kanaries verschenen, maar
ook ganzen, kippen, konijnen en marmotten. Hier en daar zwierf
nog een verdwaalde koe. Die ochtend was het vee door de stra
ten van Amersfoort gedreven naar gereedliggende boten om het
in veiligheid te brengen. Bij gebrek aan voldoende drijvers ont
snapte er af en toe één. Aan de rand van de stad stonden huizen
in brand, aangestoken door Nederlandse militairen om een vrij
schootsveld te creëren.
Herinneringen van evacués van de vlucht uit Amersfoort
Ed Servaas (1932) was de zoon van de groepsleider uit wijk 4:
'Voor het kantoor van de Amersfoortsche Courant was het al
sinds september 1939 een drukte van belang omdat aan de gevel
van dat kantoor het laatste nieuws en de laatste proclamaties wa
ren opgehangen. Ik was in de meidagen van 1940 trots op mijn
vader omdat hij een witte armband droeg, waaruit bleek dat hij
groepsleider was. Hij had het druk met het helpen organiseren
van de evacuatie van groep 14 die naar Bergen aan Zee geëvacu
eerd zou worden. Later, toen we op weg naar het station liepen,
hoorden we in de verte het gebulder van artillerie.'
Het echtpaar Bouman vluchtte met twee kinderen naar
Bergen. Mevrouw Bouman (1909) schreef later haar ervaringen
op: 'Wij kregen in de loop van de dag van onze groepsleider te
horen dat we ons gereed moesten houden, omdat we die dag
geëvacueerd zouden worden en dat we alleen het hoognodige
mochten meenemen. Dus wij aan het pakken. Dekens waren be
langrijk, dus die gingen mee, verder natuurlijk ondergoed, kleren
enz. Ik weet niet wat ik allemaal heb ingepakt, maar wel weet ik
dat ik later tot de conclusie kwam dat ik hoofdzakelijk oud goed
had ingepakt. Waarschijnlijk was ik wat in de war. Ik kookte die
dag rijst en braadde een kip, die ik de dag tevoren had gekocht,
maar aan het eten zijn we niet meer toegekomen, omdat we ons
moesten verzamelen in de Pauwstraat. We moesten de huissleutel
aan de politie afgeven. Kip en rijst stonden op het aanrecht, we
keken nergens meer naar om. We hebben urenlang met de kinde
ren in de rij in de Pauwstraat gestaan. We vertrokken ongeveer
3 uur in de ochtend toen het al begon te schemeren. We zijn met
de trein, die op eventuele Duitse parachutisten werd onderzocht,
naar Bergen gegaan.'
Hetty Kroes (1932)'Van tevoren hadden we alle ra
men volgeplakt met plakband om scherven bij een eventueel
bombardement te voorkomen. Mijn oma, mijn moeder, mijn
broertje en ik moesten ons verzamelen in de Rubensstraat om 8
uur 's avonds. Mijn opa werkte bij de NS en mijn vader bij de
gemeente, zij moesten op hun post blijven. Mijn broertje van vijf
jaar had een capuchon op, maar omdat hij zo klein was, moest die
capuchon af, anders zouden we hem misschien uit het oog verlie
zen. Door het lange wachten kwamen we pas 's nachts om 12 uur
op het station van Amersfoort aan. Als kinderen waren we toen
al doodop. We stapten in een trein bij het oude station Smallepad,
waar we niet vanaf het perron, maar vanaf de grond moesten
instappen, wat een heel hoge instap was. Het was zo'n trein met
aparte coupés zonder gang. Elke coupé had naar beide kanten
zijn eigen deur naar buiten.'
Ton Blom (1937), buurjongen van Hetty Kroes: 'Ik was
te jong om mij dingen te herinneren. Wat ik weet zijn meer de
verhalen van mijn ouders. Voordat de evacuatie vanuit Amers
foort naar Bergen aan Zee plaatsvond, had mijn vader al kleine
antieke keteltjes e.d. in de tuin begraven. Toen wij ons moesten
verzamelen, nam mijn vader mijn oudere zus op zijn arm met
een koffer vol belangrijke documenten. Mijn moeder nam mij
op haar arm en had in haar andere hand een tas met o.a zilver
bestek en nog wat waardevol spul. Na enkele honderden meters
lopen, werd het te zwaar en gooide mijn moeder de tas van haar
af, die uiteraard nooit meer is teruggevonden. In Bergen aan Zee
werden we liefdevol ontvangen en daar waren wij zeer dankbaar
voor.'
Vervoer en onderweg
Reeds vanaf de mobilisatietijd, augustus 1939, waren het zware
dagen voor de NS. Alle beslissingen en toewijzingen van spoor-
wegmaterieel werden vanaf die tijd gecoördineerd vanuit hotel
Paulez te Den Haag door de 'Directeur Etappen en Verkeers
dienst', de luitenant-kolonel H.H.Thoden van Velzen. Deze
dienst was een onderdeel van de Generale Staf. De evacuatie
transporten verliepen zonder noemenswaardige problemen. Al
leen bij één van de laatste treinen moest in Amsterdam de trein
worden verlaten wegens een luchtalarm.
Hetty Kroes: 'Op weg in de trein richting Bergen zagen wij
in de Amsterdamse haven een grote uitslaande brand in een koel
huis. Ik weet niet precies hoe die brand ontstaan was, hierover
werd druk gespeculeerd.
Aankomst in Alkmaar en overstappen op de tram richting
Bergen
Ru Waalewijn (1925), toen inwoner van Alkmaar: 'Op 11 mei
kwam op het station van Alkmaar een lange stoomtrein aan
met wagons waarvan de coupés dwars op de rijrichting waren
