van de 20ste eeuw. Alle tradities werden overboord gezet. Het was duidelijk dat niet alleen in de schilderkunst, maar
in alle kunstuitingen opnieuw vorm gegeven moest worden. Vormwetten: het uitgangspunt van iedere scheppende
activiteit herontdekken. Vorm geeft een beeld van het wereldgebeuren. Er lag aan het eind van de oorlog niet alleen
een bom op Japan, maar er lag er gelijk één in de cultuur, in de staat van de menselijke geest. Er was een nulpunt. Dat
nulpunt was voor hen een nieuw begin. Het was niet meer mogelijk, dat de oude kunst dienst kon doen aan de actieve
beschouwer.
Constant zegt ergens: 'Een nieuw tijdperk is ontstaan. Een ongebonden vrijheid waaraan de nieuwe creativiteit zal
gehoorzamen. Een kunst die spontaan schept. Wat de intuïtie ingeeft. In deze tijd doet iedere technische perfectie afbreuk aan
de werking en daarmee aan de suggestie die ervan uitgaat.
Klare kennis, in kunst, is het zien en horen van wat zich toont, waarbij het wezenlijke daarin dikwijls niet direct wordt
opgemerkt. Niet omdat het zich verbergt, maar omdat het moeilijk is dat direct op te merken. Het kan zelfs zo groot
zijn, dat men het niet ziet, veelal pas najaren. Ik noem u een paar voorbeelden: het duurde 80 jaar voordat de muziek
van Bach werd ontdekt, Mahler wordt nu pas gehoord, Van Gogh heeft één schilderij verkocht tijdens zijn leven,
terwijl zijn broer een kunsthandel bestuurde in Parijs waarin zijn werk werd getoond, Cézanne, de meest belangrijke
van allen, werd elk jaar door het Louvre geweigerd alleen omdat hij modulerend schilderde - ook dat werd toen niet
gezien.
Schilderkunst zien, is creatief lezen. De inhoud in schilderkunst laat zich aflezen aan het touché, een psychisch
gespannen toets. Ook in de muziek ken je de kunstenaar aan zijn touché. De kunst staat primair aan het onderwerp
en niet andersom. Men kijkt nog te veel naar de voorstelling. De voorstelling zelf heeft geen waarde, als kunst. Zij
is bijkomstig. Het onderwerp, de voorstelling, noch de natuur is essentieel. Zij bepalen slechts de aard. Evenals in
schilderkunst kent ook de muziek haar mooiste en beste momenten wanneer zij afwijkt van het verwachtingspatroon.
Dat wat kunst tot kunst maakt, daar wijkt kunst af. Afwijking is een vorm van kunst. Kunst is een geheim. Een
definitie heeft het niet. Het heeft niets met verstand te maken: hersens hebben nooit een kunstwerk gedicteerd.
Verstand behoort tot de geschapen en niet tot de scheppende natuur. Ik heb me wel eens afgevraagd: Wat zou kunst
zijn Waarom wil men kunst begrijpen Het zou géén kunst zijn, als je het kon verklaren. Het wordt pas belangrijk,
als je het niet begrijpt. Er is een uitspraak die zegt: kunst is de hoogste vorm van godsdienst. Er is een zintuiglijk
waarneembare wereld en een onzichtbare werkelijkheid. Het is aan de kunstenaar de werkelijkheid te transformeren.
Dan pas is het kunst, en dat is even moeilijk als zeldzaam.
In deze periode kon de scheppende kunstenaar geen andere rol spelen dan een experimentele.
De jongens van COBRA stonden voor het feit, niet zoals Mondriaan 'non-figuratief' te gaan, maar vanuit dat nulpunt
het probleem waarvoor zij stonden opnieuw aan te gaan. En dat deden zij spontaan, zo spontaan zelfs, dat het niet
aanstonds werd geaccepteerd, gezien hun eerste tentoonstelling in het Stedelijk in 1949. Zelfs (niet) in 1959, tien jaar
later, toen ik een tentoonstelling had in Kranenburgh in Bergen, ook met werk van Corneille, Jorn en Appel. Het is
treffend te lezen, hoe de kritiek van toen liet zien, hoe men - uit passiviteit - nog steeds aan het oude vasthield. Het
werk werd totaal gekraakt.
Ik heb me dat toen niet aangetrokken, maar wel gedacht: och, eigentijdse kunst is niet voor de massa, dat
komt pas later. De vorm sterft voortdurend af en moet opnieuw gevonden worden en daar was men blijkbaar nog
niet aan toe. Hoe dan ook, hun stijl van werken boeide me en ik ben met (het) verzamelen van hun werk doorgegaan,
omdat zij voor mij, stuk voor stuk, schilder zijn. Een fantastische groep.
Ik vind de eis en het probleem, dat deze boeiende tijd aan de schilder stelt en het antwoord daarop belangrijker dan
een mooi schilderij. Het gaat mij om nieuwe vormgeving. Het is echter niet zo, dat ik daardoor het grote van vroeger afwijs,
integendeel, dat is magnifiek, maar ook die vorm is voorbij.
Het ontstaan van COBRA maakten we toen mee en pas later zou blijken welke betekeniswaarde het heeft
gehad voor de verdere ontwikkeling in de schilderkunst. En dat is wel gebleken, gezien wat er daarna is gebeurd. Ook
COBRA is intussen alweer een legende.
Dit wat u hier ziet, is daarvan maar heel summier aanwezig, want echt verzamelen en zeker van één bepaalde groep
is een kwestie van middelen. De zin van verzamelen is echter de rijkdom van het onvoltooide, want het blijft je
bezighouden.
Het is gebleken, dames en heren, dat er erg veel animo was voor de zeefdruk van Lucebert. Als u geïnteresseerd bent
in een topwerk van Lucebert, een wandschildering van circa 100 vierkante meter, is het zaak eens te gaan kijken in het
Letterkundig Museum in Den Haag. Het is zeker de moeite waard.
Tenslotte wil ik dankzeggen aan alle medewerkers aan de catalogus en aan het bestuur van het KCB en in 't bijzonder
aan de heer W.J. Hendrikse en de heer Nico Koster voor het vele werk dat zij hebben verricht om deze tentoonstelling
te realiseren.
Ik dank u voor uw aandacht.
Op veler verzoek werd deze toespraak door het KCB uitgebracht in een oplage van 1200 exemplaren,
en tegelijk met de nieuwjaarswens voor 1988 aan alle leden en donateurs van het KCB gezonden.
