W
SI
De trots van Bio-Vacantieoord: het verwarmde zwembad voor de bleekneusjes.
De fotograaf stond met de rug naar de klok. (Foto: archief Bio-Vacantieoord).
Het ingenieuze wiel met de diverse wijzerplaten van stof bevrijd. (Foto Jan Stomps).
>JS i
1
Hier is goed te zien hoe het systeem van de prikklok werkte. (Foto Jan Stomps).
een klok moet zijn.
Mijn nieuwsgierigheid is definitief gewekt. De nonchalante
houding die ik tracht aan te nemen om niet al te gretig over te
komen, laat ik al gauw varen. Het in elkaar passen van de onder
delen is nu mijn grootste interesse geworden, in de hoop dat er
niets ontbreekt. Niet vrij van emotie probeer ik een aantal bou
ten en moeren op het framewerk te passen en kom met logisch
nadenken tot de conclusie dat een aantal functies, in samenhang
met de onderdelen uit de kist, technisch verklaarbaar zijn. Alles
wordt aangedreven door veerkracht. Niks elektronica, maar pure
mechaniek!
De beheerder vertelt dat de nieuwe eigenaren van 'Bio'
voor het omvangrijke mechaniek geen toekomst meer zien, om
dat de functie ervan is weggevallen. Het enorme mechanische
uurwerk heeft als tijdmeter, maar tevens als prikklok, gefunc
tioneerd in het badhuis van het vakantieoord om bij te houden
hoeveel bleekneuzen na een bos- of strandwandeling het badhuis
kwamen bezoeken.
Aan het mechaniek ontdek ik toepassingen van Engelse
makelij en kort daarna de juistheid daarvan aan de binnenkant
van de kast: het is een 'British Time Recorder', anno 1910.
Tot het in elkaar passen van de verschillende onderdelen
behoort ook een extra verdeelschijf met wijzerplaat, waaruit te
verklaren is dat een dag in het badhuis in zes fasen werd ver
deeld. De verdeelgatcn in het grote wiel zijn genummerd van 301
tot 500; hiermee synchroon genummerde zinken labels liggen los
onder in de kast. Na enig combineren is de rekensom niet moei
lijk meer: zes fasen met een 'in en out' keuzemogelijkheid en 200
gaten in het wiel. De prikklok heeft dus een maximale capaciteit
van 6 maal 2=12, maal 200 2400 handelingen per dag. Met een
maximale bezetting van 200 kinderen, met bovendien een maxi
maal programma, was dat een drukte van belang in het badhuis!
Diep weggewerkt achter het uurwerk bevindt zich het
stcmpelmechanisme met een voorgedrukt rolformulier, waar de
zes fasen op herkenbaar zijn. Tussen de enorme raderen en de
twee grote aandrijfveren zitten restanten van het papier die, met
veel vuil en stof, het volledige mechanisme hebben vastgezet. De
aandrijfveren zijn vastgeroest maar staan nog onder spanning.
Demontage zal heel voorzichtig moeten plaatsvinden! De uit
monstering van de klok heeft wel iets weg van een torenuurwerk
want ook het gangsystcem is daarmee vergelijkbaar.
Mijn grootste interesse gaat uit naar de drie-eenheid van
Krachtbron Raderwerk—Regelorgaan. Die combinatie staat
namelijk garant voor een functionerend uurwerk. Wat ik dus nog
mis... is de slinger! 'Hij moet compleet zijn,' zegt de beheerder,
terwijl hij met aandacht mijn verrichtingen volgt. Wacht eens...,
zou dit er ook bij kunnen boren,vervolgt hij, teiwijl wc naar de
andere kant van de kelder lopen. Bij een koperen paraplubak, die
duidelijk de kentekenen van het zelfde tijdsgewricht vertoont als
het houten omhulsel van de mechanische klok, trekt de beheer
der een lange slinger van minstens 2 meter met een zwaar slinger
gewicht omhoog uit de bak. De slinger vertoont geen gebreken,
want zelfs de slingerveer bij het ophangpunt is nog intact. Hij zal
zo in de klok gehangen kunnen worden als het bouwwerk ten
minste op hoogte gebracht is. Want de slinger is voor de klok op
de grond veel te lang. Alles is nu compleet! Zelfs de kruksleutcl
om de veren op te winden hangt nog aan de binnenkant van de
houten kast.
Met tevredenheid constateert de beheerder dat de sloop
werkzaamheden geen brokken of vermissingen hebben opgele
verd. Wel zegt hij teleurgesteld te zijn in de directie van het Ne-
