In 'aan Zee'....daar staat een huis
BERT BUIZER FRITS DAVID ZEILER
Ter herinnering aan Herman Roos Bergen aan Zee 1927, t Alkmaar 2005
Dit artikel willen de auteurs opdragen aan Herman Roos, die in oktober 2005, na een kort
ziekbed, overleed. Herman werd in 1927 in Bergen aan Zee geboren en door zijn ouders
vernoemd naar Herman Gorter, in die tijd een welgeziene gast. Herman Roos groeide op
tegenover het station in het inmiddels afgebroken pand op de hoek van de Van Hasseltstraat en
de Jac. Kalffweg. Zijn grootouders en zijn ouders vestigden daar een bakkerij, later uitgebreid
met een lunchroom. In 1934 werd de oude bakkerswinkel omgebouwd tot ijssalon. De
inkomsten werden aangevuld met de verhuur van gemeubileerde woningen en later met een
rijwielstalling in het souterrain. Veel lezers zullen zich het pand De Spoorklok herinneren.
Bergen aan Zee boeide Herman zijn leven lang en vooral na zijn pensionering kon hij veel
tijd besteden aan het documenteren van zijn geboortedorp. Hij was één van de pioniers van de
Historische Vereniging Bergen, waarvan hij - bij wijze van spreken - iedere snipper papier
bewaarde.
Eén van de favoriete onderwerpen waarmee Herman zich bezig hield was het zo
nauwgezet mogelijk documenteren van de bouwwerken in Bergen aan Zee, met name die uit de
vooroorlogse periode. Daartoe moet hij veel onderzoek hebben verricht, hetgeen bleek uit zijn
publicaties in de Bergense Kroniek. Ook op de jubileumtentoonstelling van de HVB in 2003
was hij met zijn nauwkeurige documentatie aanwezig. Nimmer was hij tevreden met de stand
van zaken; er bleven steeds vragen over.
Herman zou ook een bijdrage geleverd hebben aan dit jubileumnummer van Bergen aan
Zee, waarvoor al afspraken waren gemaakt. Deze bijdrage bestond uit een kaart van Bergen aan
Zee omstreeks 1939, waarop Herman de namen van huizen had aangegeven. Zijn overlijden
haalde een streep door deze plannen. Gelukkig beschikte de redactie over een kopie van deze
kaart. Aan de hand hiervan verzocht de redactie beide auteurs (Buizer en Zeiler) de bijdrage
van Herman te gebruiken als startpunt. Wij hebben daar graag gehoor aan gegeven.
Namen: een keuze
Daarmee is ook het onderwerp van dit artikel geduid: het gaat
over de namen van de vooroorlogse bebouwing van Bergen
aan Zee. Waarom gaven mensen hun huis, hun winkel, hun
bedrijf een naam? Was er geen sprake van een 'gewoon' adres?
De huidige adresaanduiding met een officieel vastgestelde
straatnaam en een nummer is in Nederland ruim anderhalve
eeuw oud. In de stad lagen de namen van straten min of meer
vast en werden de percelen vaak aangeduid met een
huisnaam. Veel gevelstenen, naamborden of soms
uithangborden getuigen daarvan. Ook op het platteland gaven
huisnamen houvast. In het oosten van het land was die
traditie zó sterk, dat een familie Jansen die op Erve Verink
kwam wonen voortaan als 'Verink' door het leven ging. In de
grote Noord-Hollandse droogmakerijen, zoals de Zijpe of de
Schermer, hadden alle boerderijen een naam. Met de invoering
van het bevolkingsregister in 1850 werden alle gemeenten
voorzien van een wijkindeling, die meestal gekoppeld was aan
de kadastrale secties. Zo woonde je op Oostdorp 76 of 't
Woud 21. In 1904 werden in Bergen voor het eerst officiële
straatnamen vastgesteld. Het twee jaar later gestichte Bergen
aan Zee sloot wat dit betreft bij die nieuwe regel aan (zie onze
artikelen in de Bergense Kroniek, juni 1996, november 1999
en november 2003.
Merkwaardig genoeg beleefde de gewoonte om huizen
een naam te geven juist tussen 1900 en 1940 in Bergen zijn
hoogtepunt en in Bergen aan Zee bleef vrijwel geen huis
onbenoemd. De voornaamste reden van die trend is status.
Het was veel mooier om je permanente of tijdelijke verblijf
aan te duiden als Pension Beukenhof of Villa De Dennen, dan
als een straat met een kaal nummer.
Het eerste huis 'aan Zee' kreeg de naam Ulysses op
grond van het zo genoemde schip dat hier in 1877 pal voor de
kust was vergaan. Daarna vormde het vorstenhuis een bron
van naamgeving: Prins Maurits, Nassau-Bergen, Wilhelmina,
Juliana. Al spoedig ging de benaming een eigen weg. Het
eerste dubbele woonhuis aan de Kerkstraat, gebouwd in
opdracht van de BEM in 1909, kreeg de naam Zeemeeuw en
