VAN DE BOEKENPLANK
Victor van
Vriesland 1940,
fotocollage,
maca. (Bezit
Letterkundig
Museum).
Percentage joodse slachtoffers
Van de 27 Bergense 'vol'joden zijn er 10 tijdens de Tweede
Wereldoorlog vermoord in de concentratie- en vernietigings
kampen; dat is 37%. Dit percentage ligt beduidend lager dan het
Nederlandse percentage van 73.' ITct Bergense percentage is
daarentegen niet bijzonder hoger of lager dan andere Noord-
Hollandse gemeenten met 20 tot 50 joodse inwoners.'
Verklaringen voor het lagere percentage joodse slachtoffers in
Bergen, in vergelijking met het landelijke percentage, moeten
worden gezocht in: het hoge percentage gemengd gehuwde joden
in Bergen, de vroege evacuatie naar Amsterdam in plaats van een
(latere) verwijdering meteen naar Westerbork of Vught, het
gering aantal foute agenten in Bergen en de aanstelling van een
NSB-burgemecster pas na de gedwongen verhuizing van joden
en het begin van de reguliere deportaties in juli 1942.
e
Peter Tammes promoveerde in 2004 aan de Radboud Universiteit Nijmegen op het
proefschrift 'Gif laten wij niet voortbestaan.' Een onderzoek naar de overlevings
kansen van joden in de Nederlandse gemeenten, 1940-1945. Onlangs publiceerde
hij het boekwerk 'U draagt geen ster', de vervolging van joodse inwoners in
Bergen (NH) tijdens de Tweede Wereldoorlog. Dit boek is te bestellen bij uitgeverij
Bonneville, Kogendgk 99,072-5813833 of bonnevilleharing@hetnet.nl.
Noten
1 Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie, Joodse Raad,
derde nota J. Brandon van 13 april 1942.
2 Regionaal Archief Alkmaar, gemeentebestuur Bergen VNG 1922-1969,
stukken betreffende de aanmeldingsplicht en registratie van de joodse
bevolking, 1941-1943.
3 De beschrijvingen zijn gebaseerd op informatie afkomstig van
gezins- of persoonskaarten; stukken betreffende jodenvervolging in
het Regionaal Archief Alkmaar; de Westerbork cartotheek bij het
Nederlandse Rode Kruis en het Nederlandse Instituut voor
Oorlogsdocumentatie; de Vught cartotheek bij het Nederlandse Rode
Kruis; het gedenkboek met alle joodse slachtoffers In Memoriam en
memoires van vervolgden.
4 Hirschfeld, G.; Niederlande. In: Benz, W. (red.); Dimension des
Völkermords. Die Zahl der jüdischen Opfer des Nationalsozialismus.
München: Oldenbourg Verlag; 1991.
5 Croes, M.; Tammes, P.;'Gif laten wij niet voortbestaan.' Een onderzoek
naar de overlevingskansen van joden in de Nederlandse gemeenten,
1940-1945. Amsterdam: Aksant; 2004.
'U draagt geen ster'
De vervolging van joodse inwoners in Bergen (NH)
tijdens de Tweede Wereldoorlog
PeterTammes
Uitgeverij Bonneville, Bergen
ISBN 90-733304-95-4
Verkooprijs 12,50
Dit jaar is het zestig jaar geleden dat de Tweede Wereldoorlog
werd beëindigd. Het getal van degenen die het hebben
meegemaakt slinkt.
Onlangs is een boek verschenen over de gevolgen die deze
oorlog heeft gehad voor de joodse inwoners van Bergen. De
auteur, Peter Tammes, was zo vriendelijk ons daarmee alvast
te laten kennismaken door zijn bijdragen in de laatste twee
nummers van de Bergense Kroniek. Met het verschijnen van
het boek zijn wij in staat dit afschuwelijke hoofdstuk uit onze
geschiedenis in zijn geheel te lezen.
In zijn boek heeft PeterTammes een driedeling toegepast:
De vóóroorlogse jaren; de bezettingsperiode; de gebeurtenissen
na de bevrijding. In de eerste periode schetst hij een beeld van de
aanwezigheid van in Bergen wonende joden, het Nederlands
vluchtelingenbeleid, en de opvang van gevluchte kinderen in Het
Zeehuis en het kindertehuis Bingo aan de Beemsterlaan, gesticht
door Betty Bing en Hanna Goldschmidt. Over dit kindertehuis
was tot nu toe weinig of niets bekend.
Het tweede deel, de bezettingsperiode, gaat over de regel
geving die het mogelijk maakte om de joodse Bergenaren te
isoleren en daarna te verwijderen uit de samenleving. Een nieuw
ingevoerde en uiterst nauwkeurige bevolkingsregistratie is daarbij
helaas! voor de uitvoerders van groot nut gebleken. Gaandeweg
de bezetting volgen tal van voor de joodse inwoners beperkende
maatregelen elkaar in rap tempo op. Met de daarna gegeven uit
voerige gezinsbeschrijving wordt duidelijk wat al deze maatrege
len in de praktijk hebben betekend. De bezettingsperiode wordt
afgesloten met een verhaal over joodse onderduikers in Bergen,
die uit andere plaatsen afkomstig waren. Tenslotte maakt Peter
Tammes een procentuele vergelijking van de Bergense joodse
slachtoffers met die van andere gemeenten en analyseert de uit
komst.
Het laatste deel betekent een hernieuwde kennismaking met
het kleine getal der overlevenden. Het is goed om te lezen hoe ze
hun leven weer hebben opgebouwd. Die hernieuwde kennisma
king geldt ook voor gezagsdragers, die in meer of mindere mate
hebben meegewerkt aan de bezettingsmaatrcgelen uit 1940-1945.
Wc weten nu tenminste welke straffen zij voor hun daden hebben
ondergaan. Het is verdienstelijk van Peter Tammes ook dit
onderdeel te hebben meegenomen. Met de afzonderlijk gegeven
chronologische opsomming van anti-joodse maatregelen bevestigt
hij het indringend beeld dat je na het lezen van dit bock bijblijft.
Het notenapparaat had wat mij betreft wel iets minder over
vloedig mogen zijn.
Met de uitgave van dit bock is weer een stukje van onze
Bergense geschiedenis vastgelegd. Traditiegetrouw is ook deze
keer sprake van een Bergense uitgever, te weten Hans Haring
van Bonneville. Dank zij hem genieten onze lezers een korting
op de aankoop van dit boek door middel van een bij de
Kroniek ingesloten reductiebon. Ik heb maar écn advies:
snel kopen dit boek!
Bert Veer
