- y-t-tae./d~ -.- Av^t
(Q. JtJec-iïfc«H i'v. Cr /_- ütn ,ZZT-^
j:./>f-!eï {C'i /^7ï)et-/Kc?>É~i y&n dZiS/'u-Zfca. .:.•••-*
-J/lïdc*
CU, -J&jfanj
&$£-$•
jis.j CikI/cj
'- ^v,-^ t wrik** t 'ntbu-z tH-zf %e/^- £*/J
tiSL/vtr, e.t C/uet- TnCté/iC(cCt) yrffTC
j Oi
^yOf Üfol l'
Cr, rUr^CioJX 7T^Mztp&
i's.n wl/H.t j 'u-CCrèe— {ï&jyt
y ■.■^w»/&') '~zk /tCCècü-v/rC^.
-•••«« tcrjrt -c/uvÉfi
Z'„
- yj oy> to-x~
Boedel-beschrijving (Foto: Regionaal Archief Alkmaar).
In het calvinisme heeft onderwijs een centrale plaats.
Misschien heeft Cornelis zijn kinderen zelf wel uit deze boeken
les gegeven in het lezen, schrijven en rekenen? Zijn dochter
Geertje Spruijt heeft namelijk, in een duidelijk handschrift, zelf
haar handtekening onder de boedelbeschrijving gezet. Ook zij
was het lezen en schrijven dus machtig.
De boeken over geschiedenis en rechtsgeleerdheid
In de tweede categorie boeken treffen we drie boeken aan.
Maar het toeval wil, dat deze drie boeken in die tijd wel bij meer
mensen populair waren, zodat ze niet echt iets bijzonders
toevoegen aan het beeld van onze Cornelis.
De boeken over wiskunde en alchemie
In deze categorie heb ik een aantal 'wiskundige' boeken en twee
boeken over alchemie aangetroffen. Dit is, zacht gezegd,
opvallend. Dat een pachter op een kleine hoeve in de Bergermccr
boeken van religieuze aard in zijn bezit had en daarnaast interesse
toonde in geschiedenis en rechtsgeleerdheid, dat valt nog te
begrijpen. Maar dat een gelovige boer flink wat boeken van
wiskundige aard en zelfs boeken over alchemie en hermeneutiek
(de leer van het interpreteren, van het uitleggen van oude reli
gieuze en juridische teksten, zoals die van de bijbel, het Romeins
recht e.d.) in bezit heeft, dat is nogal opvallend.
Ik begin met het boek van Adriaan Adriaanszoon Metius
(1571-1635), zoon van een landmeter, ook vestingbouwer en latei-
zelfs burgemeester. Dit boek had bijvoorbeeld aritmetica (reken
kunde) als onderwerp. Naast kundig in wiskunde was deze
Adriaan (geboren en getogen Alkmaarder trouwens) bedreven in
de kunst van alchemie, dus op zoek naar de Steen der Wijzen.
Naar deze 'Steen' werd al vanaf de Middeleeuwen door
alchemisten onophoudelijk gezocht. Met behulp van deze Steen
zou men namelijk in staat zijn, onedele metalen in goud tc
veranderen.
Een volgend boek dat ik hier noem, is het boek van Goossen
van Vreeswijck, De Groene Leeuw, een scheikundeboek verlucht
met vele illustraties. In De Groene Leeuw komt erg veel symbo
liek voor die alleen te begrijpen was voor mensen met gedegen
kennis van alchemie en van wiskunde. Kennelijk heeft Cornelis
over deze kennis beschikt.
Verder is er in deze categorie 'wiskunde en alchemie' een
boek van opnieuw Dcscartes het vermelden waard. (Ook in de
categorie boeken over religie en filosofie was een boek van deze
Franse auteur te vinden). Descartes was één van de voorstanders
van de eerder genoemde Verlichting. Hij verbleef aan het begin
van de 17' eeuw langdurig (wel 20 jaar) in ons land, waar hij
verschillende in Frankrijk verboden boeken kon publiceren.
Het was Descartes, die als eerste in de westerse denkwereld van
die tijd, openlijk aan alle overgeleverde wijsheden twijfelde: aan
het bestaan van God, aan de wereld om zich heen en zelfs aan
zichzelf. Descartes was een rationalist (iemand die redelijk
[verstandelijk] denkt) en staat bekend als één van de eerste
moderne wetenschappers.
Flet is merkwaardig dat Cornelis twee boeken van deze
Descartes in zijn bezit heeft, aangezien hij tot nu toe over
gekomen is als een strenge calvinist. Het 'Verlichte' gedachtegoed
van deze Descartes valt moeilijk tc rijmen met de rechtzinnige
boodschappen van Florentius Costerus en Zacharias Ursinus.
Deze laatste twee predikten een streng, sober leven in overeen
stemming met de bijbel, terwijl Descartes juist iemand was die de
bestaande religieuze leerstellingen sterk in twijfel trok. Wat heeft
dit in onze Cornelis losgemaakt?
De boeken over diverse onderwerpen
In deze laatste categorie boeken is er een aantal waarvan ik de
inhoud niet goed kan identificeren. Maar over de titels misschien
nog het volgende. Ten eerste heeft Cornelis een kasinstructie
voor het ambt van notaris in zijn bezit. FIct feit dat hij een boek
bezat Kasinstructie voor bet notarisambt kan erop wijzen dat hij
mogelijk iets met dit beroep te maken heeft gehad. Ook de
Koopmansrekeningen van de onbekende Adam van Lintz, wij
zen er op dat Cornelis bekend moet zijn geweest met beroepen
waarin veel met getallen gewerkt moest worden.
Het onderwerp van het laatste boek van de laatste categorie
(diverse onderwerpen) dat ik hier behandel, is ook omdat het
onderwerp ervan opvalt. Het bedoelde bock is geschreven door
Jan van der Groen, tuinarchitect en hovenier in dienst van de
Prins van Oranje. Hij had in die functie de stadhouderlijke tuinen
onder zijn beheer waaronder die in Den Flaag en die in Soestdijk.
In dit boek, De Hovenier, beschrijft auteur Van der Groen veel
stadhouderlijke tuinen en hoe deze tuinen onderhouden dienden
te worden.
Voor een boerenpachter, wiens belang natuurlijk bij direct
rendement van zijn grond lag, was een siertuin een overbodige
luxe, thuishorend bij een andere sociale klasse. Zijn kennelijke
belangstelling in deze richting zou wijzen op een wat minder
sobere levensinstelling dan die van een pachter alleen, een gege
ven dat ik aan het slot van dit artikel nog wat verder aannemelijk
probeer te maken.
Cornelis' scholing en opleiding
Pachters van boerderijen waren in het algemeen geen geleerde
personen. Dat ligt ook voor de hand, de aard van hun dagelijkse
bezigheden in aanmerking genomen. Maar dat Cornelis Spruijt
veel boeken, en nog wel boeken van beroemde wetenschappers
