Bergen en de boerderij
Bergen in de 1& eeuw,
getekend door
Hendrik Tavenier.
Een agrarisch dorp
met boerderijen rond
de Ruïnekerk. (Fojo:
collectie Regionaal
Archief Alknaar).
Mart Groentjes. LaS
tH
Wat zou het landschap in Noord-Holland zijn zonder de stolpboerderijen
Zonder die 4.500 'piramides van de polder'. Het zou een beeld opleveren van
snippers platteland met recreatiegebieden, 'nieuwe natuur' en moderne
'agribusiness', industrieachtige complexen en kassen zonder referentie met het
agrarisch cultuurlandschap van de menselijke maat zoals wij dat kennen.
Het is een spookbeeld dat best werkelijkheid kan worden als we niet oppassen.
Dat de historische boerderij geheel verdwijnt wordt verhinderd
door de monumentenwet. Maar dat betekent in Noord-Holland nog geen
tien procent bescherming van het gehele aantal; de grote rest is vogelvrij
en kan in feite morgen worden gesloopt.
In heel Nederland verdween de laatste vijftig jaar de helft van het totale aantal
boerderijen door uitbreiding van steden en dorpen, aanleg van nieuwe wegen
en het ene na het andere ruimteverslindende bedrijventerrein.
De agrarische ontwikkeling vraagt grootschalige bedrijfsvoering met grote, uniforme
schuren en stallen waarbij voor een oude boerderij geen rol meer is weggelegd.
Sloop is vaak het gevolg of, als het meezit, bestemmingsverandering.
Niet zelden transformeert de boerderij dan echter in een opzichtige 'poenhoeve',
een quasi-rustiek witblinkend landhuis.
Hoogste tijd om het tij te keren was zowel de mening van de Stichting Historisch
Boerderij-onderzoek als het landelijk beraad van provinciale Boerderijen-stichtingen.
Het Jaar van de Boerderij 2003 werd uitgeroepen en tal van activiteiten werden
ontplooit om de historische boerderijen de aandacht te geven die zij verdienen.
2003 is het Jaar van de
Boerderij met ook in
Noord-Holland vele
activiteiten. De vlag
wappert aan de stolp
Schapenlaan 20, waar
het secretariaat van de
Boerderijen-stichting is
gevestigd. IFoto van de
auteur).
De Boerenpiramide
Wat maakt een boerderij in Noord-
Holland tot stolp? Het piramidale dak
van buiten en het 'vierkant' van binnen.
Dc constructie met vier houten staanders,
zo'n zes, zeven meter hoog, met daar
bovenop liggende balken: het dekbalkge-
bint. In vrijwel alle stolpen lopen de lig
gende bovenbalken aan een of twee zijden
een meter of meer door: het overstek.
Hiermee komt meer ruimte beschikbaar
aan de stalzijde en het woongedeelte. Een
stolp is dan ook nooit helemaal een pira
mide, de gevellengten verschillen iets en
bovenop zie je een platte nok van 50 a
100 cm, ook wel langer als de stolp twee
vierkanten heeft: een zogeheten zeskant.
Een slimme uitvinding van de
Noord-Hollandse boer, die stolp.
Ontwikkeld vanuit de West-Friese
langhuisboerderij met zijn vrijstaande
hooiklamp op het erf. In Waterland,
waar de boeren door de oxydatie van
het veen van akkerbouw naar veeteelt
(grasland) omschakelden en meer
hooiopslagruimte nodig hadden, ver
scheen de hooihuisboerderij. De losse
klamp kreeg een houten dak en omtim-
mering: een kapberg (of: kaakberg) en
deze werd aan de stal van het langhuis
vastgebouwd. De volgende stap was het
groeperen van stal en dars aan drie zij
den van de hooiberg die zo midden in
het gebouw kwam te staan, met de
woning ervoor: de langhuisstolp.
Rembrandt heeft ze getekend rond
Amsterdam. Bergen telt zo'n vroeg type
met de boerderij 't Hoekje in het Van
Reenenpark. Deze boerderij, nu woon
huis, is 17' eeuws en werd van zijn land
ontdaan door de villabouw en de aanleg
van de Hertenkamp.
37