van Bergen aan Zee
Bert Buizer Frits David Zeiler I Oude straten op oude kaarten
n ons vorige artikel (Namen noemen
zee. Bergense Kroniek november
1999, blz. 37 e.v.) over de herkomst van
de straatnamen in Bergen aan Zee beperk
ten we ons tot de tegenwoordige straten
en hun namen. Bij het bestuderen van
oude plattegronden van Bergen aan Zee
valt echter een aantal andere straatnamen
op. Deze namen staan soms vermeld bij
nu nog bekende wegen, maar ook bij
wegen die verdwenen zijn, een ander
tracé volgen of zelfs nooit zijn aangelegd.
Hoe zit dat nu?
Het bronnenmateriaal
Voor dit artikel bestudeerden we oude
kaarten. Het zijn voornamelijk platte
gronden in opdracht van de BEM (de
naamloze vennootschap Bouw Exploitatie
Maatschappij Bergen aan Zee) ontwor
pen, toeristische uitgaven, soms in combi
natie met een boekje, een brochure of een
eenvoudig kaartblad met een tekst op de
achterzijde. In de loop van de tijd zijn er
verschillende van deze kaarten geprodu
ceerd en in de handel gebracht. Daarnaast
raadpleegden we de zogenaamde wegen
legger, een openbaar register in beheer bij
de gemeente, waarvan het oudere deel
aanwezig is in het Regionaal Archief te
Alkmaar.
Het blijkt ook mogelijk te zijn de lig
ging van de wegen met behulp van lucht
foto's te toetsen aan de toenmalige werke
lijkheid. We gebruikten zulke foto's van
het bedrijf KLM Aerocarto, opgenomen
in 1924, 1927 en 1938.
De oude kaarten
In min of meer chronologische volgorde
noemen we hier de door ons gebruikte
kaarten en plaatsen daarbij enkele kantte
keningen.
De oudst door ons gebruikte kaart
van Bergen aan Zee is die van de hand van
landschapsarchitect Leonard A. Springer
uit 1907 (1). Deze kaart, in opdracht van
de familie Van Reenen gemaakt, is het
ontwerp voor het 'villapark Bergen aan
Zee'. Dit ontwerp vormt de basis voor de
ontwikkeling van het dorp tot 1940. Op
deze kaart staan slechts aanduidingen als
sportterrein, ontworpen stoomtram, sta
tion, hotel, pension-café, villa, enz.
Geen kaart maar wel passend om hier
te noemen is een ontwerp van de architect
en stedebouwkundige Hendrik P. Berlage.
Deze wordt in 1908 gevraagd een nadere
invulling te geven aan het gebied tussen
de Zeeweg en de toekomstige trambaan.
Een afgeleide van dit ontwerp is de inge
kleurde tekening in vogelvluchtperspec
tief van Berlage, het 'Panorama van
Bergen aan Zee NH'. Springer nam de in
1907 bestaande gebouwen - pension-café
Prins Maurits, villa Ulvsses en restaurant
Nassau in zijn ontwerp op. Berlage daar
entegen vulde het centrale deel van het
dorp-in-wording helemaal in met een
dichte, aaneengesloten bebouwing.
Op 15 maart 1909 verscheen een
'Gids voor Bergen en Bergen aan Zee',
inclusief twee kaarten, van de hand van P.
Rus, geïllustreerd door Jaap Veldheer en
uitgegeven door de VW-Bergen (2).
Deze kaarten kennen we als 'spinneweb-
kaarten'. De goedkeuring voor de aanleg
van de tram naar Bergen aan Zee was op 6
februari van datzelfde jaar gegeven en het
tracé van de spoorbaan staat dan ook op
de kaart aangegeven, maar was ook al op
de kaart van Springer uit 1907 ingetekend.
De ligging van enkele beeldbepalende
gebouwen is eveneens aangegeven; het
stratenplan is nog eenvoudig.
Op zijn laatst te dateren 1909 is de
geannoteerde 'Wandelkaart van Bergen en
Bergen aan Zee', schaal 1:10.000, uitge
bracht door de firma P. Kluitman te
Alkmaar (3). De kaart toont het straten
plan van Bergen aan Zee zoals dat werd
ontworpen door Springer, zonder de ver-
kavelingsgrenzen en met drie straatna
men. De wandelaar met deze kaart in de
hand zal dus weinig van het getoonde
hebben kunnen terugvinden: er waren
nog maar enkele straten. Op de achterzij
de van deze kaart wordt in kort bestek de
'Geschiedenis der Heerlijkheid Bergen'
geschetst, met bijzondere aandacht voor
Bergen aan Zee, het Hof, de kerkruïne,
het raadhuis annex museum en tenslotte
het Russisch monument. De tekst is ook
in het Duits afgedrukt. Tenslotte staat aan
de voorzijde een wervende tekst, die
oproept om 'de jongste badplaats in
Nederland' te bezoeken. Van deze kaart
is omstreeks 1919 een bijgewerkte versie
gemaakt (5), echter zonder toelichting op
de achterzijde.
Het Vredeskerkje en de villa
Russenduin zijn inmiddels gebouwd. Het
stratenplan van Bergen aan Zee is nage
noeg hetzelfde als die op een anonieme
schetskaart uit ca. 1910, waarop de ver
schillende bouwkavels met letters zijn
aangegeven (de 'letterkaart') (4).
De kaart 'Plan voor den aanleg van
Luchtfoto nr. 15722,
KLM Aerocarto, 1938.
(Collectie D.A.G.
Buizer, Bergen aan
Zee).
