Archeologisch onderzoek rondom
De Rustende Jager
De beoogde nieuwbouw op het terrein van en rond De Rustende Jager en het
daarvoor slopen van de bebouwing en braak leggen van het terrein bood een
uitgelezen mogelijkheid een geestnederzetting binnen de bestaande dorpskern
te onderzoeken. Tot op heden was men meestal aangewezen op de gebieden aan
de rand van de huidige dorpen. Aangezien er nu een terrein met een redelijke
omvang zou worden vrijgelegd is vanuit de Universiteit van Amsterdam aange
geven onderzoek te willen doen naar de bewoningsgeschiedenis van Bergen.
drs. J. Flamman
Bij een brug, op een markt, bij een kerk staat
altijd een herberg. Mensen moeten immers
de wachttijd bekorten, de kou verdrijven of
een koop beklinken. Of gewoon een paar
onbezorgde uurtjes doorbrengen. De dorps
herberg van Bergen ligt al eeuwenlang op de
hoek van de oude weg naar Alkmaar (de
Oostdorper Doodweg, nu Karei de
Grotelaan), pal achter de oude parochiekerk
(de Ruïnekerk). Zijn naam, De Rustende
Jager, doet denken aan een uitspanning,
maar hoe oud die naam is weten we niet met
zekerheid.
Op de oudste kaart van het dorpscen
trum, die van Adriaen Anthonisz. uit 1568,
staat op deze plek al een gebouw van enige
omvang. Even ten noorden daarvan, onge
veer op de plaats waar het moderne woon
huis heeft gestaan, vinden we in die tijd een
boerderij. Deze is op latere kaarten (bijvoor
beeld die van Blaeu uit 1660) niet terug te
vinden. Mogelijk is dit pand in 1574 verwoest
en niet meer opgebouwd. Misschien was de
plek wat ongunstig; we zitten hier precies
aan de noordkant van de strandwal waarop
het oude dorpscentrum is gebouwd. Op de
plaats waar later de Stationsstraat, de Jan
Oldenburglaan en het Plein zijn aangelegd,
bevond zich vroeger een laagte die soms
nogal drassig kon zijn. Niet voor niets zijn
sommige terreinen flink opgehoogd met
zand, afval en wat er verder voorhanden
was. Dat geldt zelfs voor het terrein van de
Ruïnekerk en zeker voor de voormalige tuin
van De Rustende Jager. Wat er nog ónder
die ophogingslaag zit, was tot nu toe een
goed geconserveerd geheim...
Frits David Zeiler
Geestnederzettingen
Het middeleeuwse Bergen had een geheel
andere vorm dan het huidige dorp. Het
bestond volgens De Cock uit een vijftal
geestnederzettingen waarvan de tegen
woordige dorpskern van Bergen de cen
trale nederzetting was. De buurtschappen,
te weten: Kerkbuurt, Oostdorp,
Westdorp, Oudburg en Zanegeest waren
kleine concentraties van boerderijen, door
open land van elkaar gescheiden. Iedere
boerderij had zijn eigen stuk bouwland.
De bouw van de kerk zorgde ervoor dat
er een duidelijke gemeenschappelijke en
centrale plaats ontstond, de kerkbuurt.
Dit soort nederzettingen is represen
tatief voor de gehele kuststrook van
Holland. Tot nu toe echter is dit bewo-
ningsmodel voornamelijk gebaseerd op
historische en historisch-geografische
informatie. Mogelijkheden voor archeo
logisch onderzoek in deze dorpen zijn
zeldzaam vanwege de bewoningscontinuï-
teit, de dichte bebouwing in de huidige
dorpskernen, de natuurlijke gebeurtenis
sen zoals het verstuiven van grote gebie
den, het ontstaan van de duinen en de
intensieve bodemingrepen voor onder
andere de bollenteelt. De archeologische
kennis is beperkt door meestal losse
vondsten. Waar onderzoek naar middel
eeuwse bewoning heeft plaatsgevonden
zoals in Uitgeest, Limmen en Castricum,
bleek nogal eens dat in de vroege
Middeleeuwen (500-800) de bewoning
zich buiten de door De Cock gerecon
strueerde geesten bevond, dat wil zeggen
buiten de huidige oude dorpskernen.
Bovendien bleek dat de bewoning lang
niet zo statisch op écn en dezelfde plaats
bleef als in het gangbare historisch-
geografisch model werd aangenomen.
Vanaf de prehistorie bleek de bewoning
zich telkens enigszins te verplaatsen.
Hierbij is de indruk ontstaan dat de
bekende geestdorpen zich pas in de late
Middeleeuwen (1300-1500) op de huidige
plaats stabiliseerden.
In het model van De Cock geldt voor
Bergen tot nu toe dat de dorpskern de
centrale nederzetting van de geestneder
zettingen is. Dit is mede afgeleid van het
feit dat Bergen een voor het gebied zeer
oude kerk heeft, de tegenwoordig
Nederlands Hervormde kerk vlakbij het
perceel van De Rustende Jager.
Bergen
Het archeologisch onderzoek startte niet
zonder dat er een inventarisatie werd uit
gevoerd naar wat eigenlijk verwacht kon
worden tijdens het veldwerk. Hiertoe zijn
ai
Y'.
12
