H 0 L U M CllT KEI J K E N M EI
gelijk aan twee mengel. De maateenheid
mengel werd gebruikt voor melk. Eén
mengel melk is gelijk aan 1,8 1. Maar één
mengel is ook hetzelfde als twee pint.
Dan is één pint dus 0,9 1 en komt de hoe
veelheid water in het recept overeen met
1,35 1.
De gehaktballetjes worden geserveerd
met een saus van kookvocht die op smaak
is gebracht met een beetje citroensap of
'verius', een zuur sap gemaakt van groene
appelen of druiven.
In de tijd van landmeter Hengeveld
worden de gehaktballen als hoofdgerecht
bij het middagmaal gegeten. Daarbij
wordt brood gegeten en geen aardappelen
zoals tegenwoordig. Aardappelen worden
pas in de loop van de achttiende eeuw een
vast bestanddeel van de hoofdmaaltijd.
Naast deze gerechten voor de dage
lijkse warme maaltijd heeft Hengeveld in
het notitieboekje nog een paar recepten
voor het bereiden van huismiddelen tegen
bijvoorbeeld verstopping opgeschreven.
Hier een voorbeeld:
Syroop van Provintie Roose ofte andere
Syroop van Blomme
Blaeydt de Roose af ende Stampse in een
Steene mortier, vringtse dan deur een
scoone douck. ende tot yder pint Roose
water nat 2 pondt 3'A pover ofte Rafinade
Suycker.
set het Rosenat met de Suycker te gelyck
op het vier ende koock het te samen tot
dat het gesmolten is en scuymt het selve
wel. als het helder heeft op gekoockt doet
het dan weer door een schoone douck, en
kout geworden synde bewaert het in een
fles die dicht tou gestopt is. omte verkou-
len, te verstereken ende te laxeren.
De recepten in het notitieboekje van
Gerrit Hengeveld zijn geschreven in de
taal van de zeventiende eeuw. Van som
mige woorden en uitdrukkingen is de
betekenis al lang vergeten maar aan de
hand van simpele hulpmiddelen zoals
woordenboeken of een boek als dat van
Vcrhoeff lukt het toch om de recepten te
vertalen naar onze tijd. De recepten laten
ons kennis maken met een aspect van het
alledaagse leven van meer dan drie eeu
wen geleden. Het notitieboekje van de
landmeter met diens summiere aanteke
ningen is een voorbeeld van hoe zelfs
kleine sporen onze blik op het verleden
kunnen verrijken.
Met dank aan de heer Rein van der Sluijs
voor de begeleiding bij het samenstellen
van dit artikel. B
Voetnoten
1) H. Schoorl, Het kladboek van een
adspirant-landmeter en de kustafslag bij
Egmond aan Zee sedert 1665.in:
Alkmaars Jaarboekje 4 (1968), 128-136
2) ibidem, 128
3) F. Wieringa e.a., Perfect gemeten: land
meters in Hollands Noorderkwartier ca.
1550-1700. catalogus tentoonstelling
Alkmaar 1994
4) Het is mogelijk dat dit een verbasterde
vorm van bet Latijnse woord 'manus'-
hand - is.
Illustratie uit: De keuken van de late
Middeleeuwen: een kookboek uit de Lage
Landen, R. Jansen-Sieben en J.M. van Winter,
Amsterdam, 1989.
Literatuur:
L. Burema, De voeding in Nederland van
de Middeleeuwen tot de twintigste eeuw,
Assen 1953
R. Jansen-Sieben, J. M. van Winter, De
keuken van de late Middeleeuwen: een
kookboek uit de Lage Landen, bezorgd,
en van commentaar voorzien. Amsterdam
1989
J. Jobse- Van Putten, Eenvoudig maar
voedzaam. Cultuurgeschiedenis van de
dagelijkse maaltijd in Nederland.
Nijmegen 1995
EI. Schoorl, Het kladboek van een adspi
rant-landmeter en de kustafslag bij
Egmond aan Zee sedert 1665, in:
Alkmaars jaarboekje 1968, p. 128-136
G. D. J. Schotel, De Hollandsche keuken
en kelder uit de 17e eeuw. Leiden 1871
J. M. Verhoeff De oude Nederlandse
maten en gewichten, Amsterdam 1983
F. Wieringa e.a., Perfect gemeten: land
meters in Hollands Noorderkwartier ca.
1550-1700, catalogus tentoonstelling
Alkmaar 1994
Middelnederlandsch Woordenboek op
CD-Rom, 1995
Woordenboek der Nederlandsche Taal op
CD-Rom, 1995
Illustratie en titelblad van De Volmaakte
Hollandsche keukenmeid, elfde druk,
Tiet, A. van Loon, 1847.
SA E£5£ BEKKOFTI'. AAKWJJZIKG YAJ1 1)£
VOLMAAKTE GRONDBEGINSELEN
KEUKENKUNDE,
.EERENDF. HOE MEN AIXERLEI SPIJZEN EN' GKREÜTBN OP EI" NL
EENVOUDIGE EN MIN KOSTBARE WW/.E, SMAKELIJK. ZAL
KOKEN, STOVEN, BAKKEN, BKADEN EN FRUITENHOE
DANIG MET DE SLAGT, BENEVENS HET ZOUTEN EN
HOOKLN VAN VLEÈSCH OM TF. GAAN.
HET DROOGEN INLEGGEN EN KONFIJTEN VAN GROENTEN EN
VRUCHTEN} HET MAKEN VAN VERFIUSSCIIKNDE Dn ANKEN
EN STROPEN} BENEVENS EENICE EENVOUDIGE EN
BEPROEFDE HUISMIDDELEN.
WAARACHTER GEVOEGD IS EF.SE
4BOOHÏ HHDHIDUIC
TOT-HET SCHIKKEN EN TOEBEREIDEN VAN EENE
ORBENTEIJJKE T1FEL,
-BENEVENS DE KUNST VAN
TOOHSSIIJWEIV'
ALSMEDE DE MANIER OM
SERVETGOED SIERLIJK TE PLOOIJEN
ES E1SBF.T.IJK
HET CEREMONIEEL,
BIJ HET DRINKEN VAN' TOASTEN, ENZ.V
Elfde Jdritk
NAAR DE HEDENDAAOSCIIE MATEN EN GEWJCTEN
GEWIJZIGD EN VERBETERD.
ycc
Tl EL
A. VA N LOON.
1847.
41
