Nluseumnieuws
Museumschatten uit
Het Sterkenhuis:
Bokaal van het
polderbestuur van de
Bergermeer
en van de topstukken uit het bezit van
gemeentemuseum Het Sterkenhuis is
ongetwijfeld de bokaal van de
Bergermeer. Deze kristallen bokaal is
voorzien van de afbeelding van een
molen, het (thans voormalige) gemeente
wapen van Bergen en de namen van de
dijkgraaf, secretaris en heemraden van de
Bergermeer anno 16 augustus 1776.
De bokaal is van Engelse stijl en
behoort typisch tot de groep van gelegen
heidsglazen uit de tweede helft van de
achttiende eeuw. In de versiering op deze
glazen treft men aan wat voor de
opdrachtgevers belangrijk was. Zo ziet
men hier de molen (type binnenkruier)
die de Bergermeer droogmaak, en het
wapen van de heerlijkheid Bergen waar
toe de polder behoorde. De bokaal werd
gemaakt in 1776 voor het toenmalig pol
derbestuur van de Bergermeer, bestaande
uit: Gerrit Sumerij, dijkgraaf, Pieter de
Lange, secretaris, Mr. G(erardu)s B(ernar-
du)s Hijmenbergh, heemraad wegens
Alkmaar, Gcrbrant Rijpland heemraad
wegens Alkmaar, Pieter van der Nolle,
heemraad wegens Alkmaar, Pieter
Kooyman, heemraad wegens Bergen.
De geschiedenis van de Bergermeer laat
zich in vogelvlucht als volgt omschrijven:
- 1555, de heer van Bergen, Hendrik van
Brcderode, en de heer van Egmond,
Lamoraal van Egmond besluiten tot geza
menlijke drooglegging van de Berger- en
Egmondermecr;
- 1563, Hendrik en Lamoraal sluiten een
overeenkomst met de stad Alkmaar,
waardoor in geval van bedijking de rech
ten van de stad gehandhaafd blijven;
- 1564-65, leggen van de ringvaart en de
ringdijk en het plaatsen van drie molens;
- 1566, droogvallen meren en uitgifte van
de percelen gronden;
- 1567, Hendrik van Brederode, voorman
van het verzet tegen de Spanjaarden,
vlucht naar Duitsland;
- 1568, de goederen van Hendrik van
Brederode, waaronder de polder, worden
geconfisqueerd;
- 1569, tijdens de Allerheiligenvloed (1
november) loopt de polder weer onder
water;
- 1573, vanwege Spaans beleg van
Alkmaar wordt besloten de molens af te
breken om te verhinderen dat zich hierin
Spaanse troepen kunnen nestelen;
- 1578, stappen worden gezet voor de
hernieuwde droogmaking van de
Bergermeer. Er wordt een nieuwe molen
gebouwd (de Dikke Molen) en een molen
van de Zijpe gekocht; in 1584/85 wordt
nog een derde (de kleine Viaan) bijge
plaatst;
- 1586, invoering nieuw bestuursregle
ment, waarbij de schout van Bergen als
dijkgraaf en van de vier aan te wijzen
molenmeesters er drie als heemraden zul
len fungeren;
- 1796, nu functioneren vijf heemraden,
waarvan drie uit Alkmaar en twee uit
Bergen;
- 1861, er functioneren zes heemraden,
waarvan drie uit Alkmaar en drie uit
Bergen. De burgemeester van Bergen is
nog altijd dijkgraaf.
De bokaal is een hensbeker (Hanze-
beker), en wordt ook wel gildebeker ge
noemd. Vroeger werd ieder nieuw verko
zen lid van het polderbestuur met een
dronk uit dit glas ingewijd. Binnen de
collectie van Het Sterkenhuis vormt de
bokaal een topstuk als fraai object van de
bestuurlijke geschiedenis van Bergen. Het
herinnert aan de boeiende historie van de
Bergermeerpolder en de relatie met buur
gemeente Alkmaar. Die wilde een vinger
in de pap hebben en houden.
Behalve de namen van de bestuursle
den van de Bergermeerpolder, is ook over
de afbeeldingen op de bokaal nog iets te
vertellen. Voor wat betreft de molen her
innert dit aan de drie molens die de
Bergermeer droog hielden. Oorspronke
lijk, bij de eerste drooglegging, waren er
drie molens, waarvan twee 'Viaanse'
molens1'" werden geplaatst bij de oostelijke
ringvaart (de Bergervaart). Het waren
zogenaamde klapmolens. Meer in het
midden van de polder, bij de 'Langerijm',
stond een achtkante watermolen, een
bovenkruier. Deze drie molens werden in
1573 afgebroken. In 1578 liet men een
nieuwe achtkante watermolen bouwen,
ditmaal een binnenkruier. Deze kwam te
staan aan de zuidelijke ringvaart. Deze
molen, die al spoedig dc naam kreeg van
'Dikke molen', heeft gedraaid totdat een
brand in 1922 een eind aan zijn bestaan
maakte. Waar aan de oostkant de noorde
lijke klapmolen (wipmolen) had gestaan,
kwam een tweede 'Viaan' (waarschijnlijk
overgeplaatst uit de Zijpe). In 1584 kwam
er nog een kleinere molen bij, de 'kleine
Viaan' eveneens een binnenkruier. We
kunnen nog steeds genieten van de grote
Viaanse molen. In 1963 werd deze ver
eeuwigd in de serie zomerpostzegels. Na
een ingrijpende restauratie werd 'de
Viaan' op 3 mei 1975 weer in bedrijf
gesteld. Een ieder die vandaag dc dag dc
Huiswaarderbrug in Alkmaar passeert,
ziet de binnenkruier in al z'n glorie staan.
De andere afbeelding betreft het wapen
van de (oude) gemeente Bergen (zie de
beschrijving van dit wapen op blz. 38).
Een raadsel blijft de gegraveerde datum
van 16 augustus 1776. Alle naspeuringen
zijn tot nu toe zonder resultaat gebleven.
Lliaten in het archief van de polder van de
Bergermeer maken het namelijk onwaar
schijnlijk dat het raadsel van die 16e
augustus ooit kan worden verklaard.
Nel Jongejans
Naar men aanneemt houdt de aandui
ding 'Viaan' verband met het feit dat
Hetidrik van Brederode ook heer van
Vianen was.
52
