M.P. van de Graaf I Turfvolders en turftonsters
Willem Lodewijk, graaf van Nassau, vrij
heer van Bergen in Kennemerland, stelde
op 12 april 1769 Jan Klaesz. Boot aan tot
'turffvolder' in de Heerlijkheid. Jan had
hiertoe een verzoek bij Willem Lodewijk
ingediend nadat zijn vader Klaes Jansz.,
die ook die functie had uitgeoefend, was
overleden. Wat waren in die tijd turfvol
ders? Of, zoals ze ook wel genoemd wer
den: turftonders en tonsters.
Jan ver terug dateert de 'gewoonte' van
een vorst om gelden te vorderen voor het
laden en lossen van goederen. Later,
omstreeks 1580, waren in verschillende
gewesten van ons land eigen heffingen
ontstaan op onder meer bieren en gesto
ken turf. Uit 1605 dateert in Holland een
impost (belasting) op de verkoop van turf
en kolen en in 1749 hebben de Staten van
Holland en West-Friesland deze impost
in een zeer uitvoerige ordonnantie vastge
legd. Deze ordonnantie spreekt van 'het
getal van de tonnen turf, gereekent of
gemeeten na de Leijdsche tonnen of beu
gel'Dat wil zeggen dat de maat die bin
nen de stad Leiden gebruikelijk was, werd
aangehouden.
Turf tonnen
Als in Bergen turf werd aangevoerd, en
dat gebeurde meestal per schip via de
Koedijkervaart (thans Noord-Hollands
Kanaal), werd de hoeveelheid turf nauw
keurig vastgesteld, zodat het juiste bedrag
aan belasting kon worden bepaald.
Het meten van de hoeveelheid ge
schiedde door de turfvolder, die aan de
loswal tonnen met turf vulde. De tonnen
hadden een vaste inhoudsmaat. Ze waren
geijkt.
Voor het vullen van de turfton be
stonden uitgebreide richtlijnen. De ge
noemde ordonnantie uit 1749 vermeldt
onder meer: 'dat de tonne gevuld zijnde,
driemael gestooten, en als dan zodanig
opgeleijt zal werden, dat geen turven
booven de kant op dezelve uitsteeken,
maar meest gelijk blijven, zonder enige
boet- off opslagmandekens off ietwes
anders daer bij te doen, alles op de boete
van twee honderd guldens, bij de contra-
venteurs (overtreders) te verbeuren, en
voorts in het reguard van (met betrekking
tot) de persoonen tot het meeten van den
turf als boven geordonneerd, op poene
(straffe) van daer over, als meijneedig
Deze turfton bevindt
zich in het NMI
Museum IJkwezen te
Delft, die hem in
langdurig bruikleen
heeft van het
Amsterdams
Historisch Museum
(foto NMI Museum
IJkwezen, Delft).
36
