Josephus van Dam (1766-1843), lector
in de heel- en verloskunde in Alkmaar.
(Ivoor, miniatuur, le helft 19e eeuw.
Collectie Stedelijk Museum Alkmaar).
Defecte instrumenten en een zoekge
raakt diploma
De nieuwe idealen van de Bataafse
Republiek zorgden voor veranderingen in
de gezondheidszorg. Deze resulteerden
voornamelijk in een centraal geregeld toe
zicht op chirurgijns en vroedvrouwen en
in strengere eisen. Zo hoopte men kwak
zalvers kwijt te raken. Verder werd er
gestreefd naar een betere scholing. In
1808 arriveerden in Bergen twee leden
van de Departementale Commissie van
Geneeskundig Onderzoek en Toevoor-
zigt, de al genoemde De Sonnaville en een
zekere Van Dam. Bij hun bezoek aan de
chirurgijn constateerden beide heren dat
Walraven van den Bergh in het bezit was
van een diploma van het Chirurgijns
College in Hoorn, gedateerd 26 februari
1796. Hij had zijn apotheek echter niet
ingericht volgens de nieuwe eisen van de
'Pharmacopoea Batava', al werden de
medicijnen zeer goed bevonden. De chi
rurgische instrumenten, waarbij we moe
ten denken een breukbanden, catheters en
ook brillen, draineerbuizen, penselen en
glazen spuiten, waren ook niet helemaal
in orde, omdat vele defect bleken. Van
den Bergh beloofde de commissie dat hij
hierin met spoed zou voorzien. Tot slot
noteerde de commissie dat de chirurgijn
de armen 'op rekening' bediende. Bergen
stak hiermee gunstig af bij vele andere
dorpen, waar het gemeentebestuur de
medische zorg aan de behoeftigen voor
een vast bedrag aan de goedkoopste chi
rurgijn gunde. Die chirurgijn probeerde
daarna natuurlijk zoveel mogelijk te
bezuinigen, waarvan de armlastigen de
dupe werden.
Toen de commissie bij Suzanna Klaver
langs ging, kon zij geen diploma tonen.
Suzanna legde uit dat zij in 1783 bij het
Vrouwkundig Collegie te Alkmaar was
afgestudeerd, maar dat ze het diploma tij
dens de invasie van 1799 was kwijt
geraakt. De Sonnaville en Van Dam
waren hier niet tevreden mee en lieten
haar op 11 mei 1808 nog eens examen
afleggen in Haarlem om haar beroep als
vroedvrouw te mogen blijven uitoefenen.
Aanpassen aan nieuwe regels
Uit het voorgaande blijkt dat er vóór
1795 op het platteland geen toezicht was
op de chirurgijnen en vroedvrouwen. De
aanstelling van de chirurgijn en vroed
vrouw werd door het dorpsbestuur ver
richt, dat natuurlijk niet over voldoende
medische kennis beschikte. Eén van de
grote verworvenheden van de Bataafse
Republiek is dat hierin verandering werd
gebracht. De Commissies van Genees
kundig Onderzoek en Toezicht begonnen
de ergste uitwassen van onkunde en
kwakzalverij uit te bannen. De Bergense
chirurgijn en vroedvrouw ontkwamen
met aan deze ontwikkeling: ook aan hen
werden steeds hogere eisen gesteld.
Na het einde van de Franse tijd in
1813 werd dit beleid met kracht voortge
zet. Zo werden bij Koninklijk Besluit van
6 juni 1823 Geneeskundige Scholen tot
stand gebracht tot voorziening in de
behoefte aan genees- en heelkundige hulp
van heelmeesters en vroedvrouwen vooral
ten platteland en tot doelmatige regelin
gen van het onderwijs tot ontwikkeling
van zulke vakliedenDeze scholen wer
den volgens vaste regels ingericht. Ook in
Alkmaar werd een Geneeskundige School
geopend en wel op 6 februari 1827.
Bronnen
Regionaal Archief Alkmaar: Oud Archief
van de gemeente Bergen NH, inv.nrs. 10,
11, 33, 45-48, 69, 71, 99, 229. Notarieel
Archief Bergen NH, inv.nr. 221. Oud-
Rechterlijk Archief van de gemeente
Bergen NH, inv.nrs. 2103, 2147, 2183.
Archief Nederlands Hervormde
Gemeente Bergen, inv.nr. 29.
Stadsarchief Alkmaar, inv.nr. 1965.
Rijksarchief in Noord-Holland, Haarlem:
Archief Geneeskundig Staatstoezicht in
Noord-Holland, inv.nr. 87.
Literatuur
H.M. Dupuis e.a., Een kind onder het
hart, Verloskunde, volksgeloof, gezin,
seksualiteit en moraal vroeger en nu,
Amsterdam.
M. van Lamoen, Oude kraamgebruiken,
Helmond 1981.
G.J. Schutte, Een Hollandse dorpssamen
leving in de late achttiende eeuw: de
banne Graft 1770-1810, Franeker 1989.
G.N.M. Vis, 650 jaar Ziekenzorg in
Alkmaar, 1341-1991, Alkmaar 1991.
Dr.D.A. Wittop Koning, Compendium
voor de Geschiedenis van de Pharmacie
van Nederland, Lochem 1986.
■r-~> sjöSggg|j§
39
