Geologische ontwikkelingen
van ons kustgebied
Dr. S. Jelgersma
Op 16 april 1996 werd door mevrouw Jelgersma voor de Historische Vereniging Bergen
NH een lezing gehouden over de kustontwikkeling. Een samenvatting van deze voordracht
wordt in het nu volgende artikel gepresenteerd. Het is ondoenlijk om al de dia's en kaar
ten die bij de lezing werden getoond, hier af te beelden. Daarom is een selectie gemaakt
van de belangrijkste figuren ter ondersteuning van het verhaal. Aan het eind van het arti
kel worden enkele vaktermen en afkortingen verklaard.
Geologie van de 'Lage Landen'
Tijdens de laatste ijstijd (100.000 tot vóór
18.000 jaar geleden) werd door de op
bouw van de landijskappen zoveel water
aan de oceanen onttrokken, dat het zee
niveau 100 meter lager lag. Gezien de hui
dige diepteligging van de Noordzee
bodem, ondieper dan 50 meter, moet deze
gedurende de ijstijd droog zijn gevallen.
Engeland was gedurende deze koude-
periode verbonden met het Europese Con
tinent.
Na de ijstijd smolten door de stijging
van de temperatuur de ijskappen af waar
door het zeeniveau ging stijgen. Vanuit
het zuiden en het noorden werd de
droogliggende Noordzee door het stij
gende zeeniveau overstroomd. Omstreeks
7200 jaar vóór heden bereikte de kustlijn
die van de huidige Hollandse kust. De
zeespiegelstijging was gedurende deze
periode zeer groot: vermoedelijk meer
dan 1 meter per eeuw.
In West-Nederland vinden we in de
ondergrond een zeewaarts hellend zandig
Pleistoceen oppervlak met depressies van
circa 24 meter beneden N.A.P. bij Hoek
van Holland en Alkmaar. Het is duidelijk
dat in deze laagten het stijgend zeewater
het eerst zijn invloed manifesteerde zie
afb.1). Door de sterke zeespiegelstijging
bewoog de kust zich landwaarts, pas toen
de stijging afnam kon de kustlijn stabilise
ren en daarna zeewaarts uitbouwen door
middel van een serie strandwallen. Dit
laatste gebeurde in de periode 5000 tot
2000 jaar vóór heden, toen de zeespiegel
stijging afnam tot 20 cm per eeuw. De
achter de strandwallen gelegen lagune
verzoette en werd opgevuld met veenla
gen.
De Kustzone
7. De Strandwallen
Door de sterk afnemende zeespiegelstij
ging 5000 jaar geleden vinden er belang
rijke veranderingen in de kustontwikke
ling plaats. De open kust met een zestal
grote zeegaten gaat zich sluiten door mid
del van een serie strandwallen. Dit strand-
wallencomplex bestaat uit een serie rug
gen die ongeveer evenwijdig aan de huidi
ge kustlijn lopen. De ouderdom neemt in
westelijke richting af; de maximale breed
te van het complex is ongeveer 8 km.
Hieruit blijkt dat zelfs met een stijgende
zeespiegel een grote uitbouw in de kust
zone kan plaatsvinden. Dit fenomeen kan
mogelijk verklaard worden door het
beschikbaar zijn van grote hoeveelheden
zand beneden de laagwaterlijn. Ongeveer
2000 jaar geleden kwam de uitbouw van
de kustlijn tot staan.
Op afb. 2 zijn de zeegaten weergegeven
met hun tijdstip van sluiting, de strand
wallen met de Oude Duinen en de Jonge
Duinen. Een meer gedetailleerde kaart
van de regio Bergen - Alkmaar met de
positie van het grote zeegat van Bergen is
weergegeven op afb.3.
2. De Oude Duinen
Zodra de gevormde strandwal buiten de
invloed van het hoogwater komt vindt
verstuiving van zand plaats. Door dit pro
ces worden de strandwallen bedekt door
een laag duinzand dat de naam Oude
Duinen heeft gekregen. Onderzoek van
duinprofielen in de omgeving van Den
Haag, Haarlem, Hoogovens en Schoorl
Afb. 1. Diepteligging van het Pleistocene
zandopperviak in meters beneden N.A.P.
Den Helder
Hoek van
Holland
29
