Vooroorlogse bouwvormen
in Bergen aan Zee
Herman Roos
Bergen aan Zee is zodanig door de
oorlogsvernielingen van gedaante
veranderd, dat het moeilijk is ons voor
te stellen hoe dat rustige badplaatsje er
ooit heeft uitgezien. Alleen foto's
kunnen iets van het beeld van de jaren
1906-1941 weergeven. Daarnaast geven
bouwkundige archieven veel details
van de vooroorlogse bouwvormen en
over de architecten die er ontwierpen.
Interessant is in dit verband verder met
welke namen de villa's en woonhuizen
door hun eigenaren werden bedacht.
Hoe het groeide
De gehele vooroorlogse bouwperiode van
Bergen aan Zee duurde slechts van 1906
tot 1939. In die tijd zijn er 110 huizen,
hotels, pensions en winkels verrezen, een
gemiddelde van ruim 3 panden per jaar.
Hierbij hebben we de loodsen aan de
Witteweg en de opstallen in het Parnas-
siapark en dergelijke niet meegerekend.
Het begon in 1906 met de Prins Maurits
en Villa Ulysses en het eindigde in 1939
met de Flat, Zeldenrust en Duinhorst.
Sommige jaren lagen flink boven het
gemiddelde, zoals 1911, 1912 en 1913 met
elk zes huizen. Zelfs in 1916, midden in
de Eerste Wereldoorlog, kwamen er acht
huizen bij, net als in 1919. Daarentegen
waren er uiteraard ook perioden met wei
nig bouwactiviteiten, zoals midden in de
jaren twintig, of helemaal geen (1922).
Een groot gedeelte van de villa's werd
gebruikt als vakantieverblijf; het begrip
'tweede woning' is dus al oud. De vaste
vooroorlogse bevolking bestond uit zo'n
vijftien tot dertig gezinnen; het inwoner
aantal varieerde van tachtig tot honderd
personen. Je keek bijna vreemd op als je
tijdens een wandeling buiten het badsei
zoen iemand tegenkwam.
De ontwerpers
Op stedebouwkundige en landschappelij
ke basis van respectievelijk H.P. Berlage
(1909) en L.A. Springer (1907) werd een
gevarieerde bebouwing gerealiseerd.
Wanneer het onderwerp 'vooroorlog
se bebouwing' ter sprake komt is er van
de diverse architecten die in Bergen aan
Zee huizen ontworpen hebben, één naam
die hier als een rode draad doorheen
loopt. Dat is die van de heer P. Elders, de
plaatselijke architect. Hij wist als geen
ander wat het betekende in de zeereep te
bouwen. Van de 110 huizen, hotels en
pensions die Bergen aan Zee vóór de oor
log telde, kwamen er dertig van zijn
tekenbord. Dat wil wel iets zeggen. Zijn
Bergen-aan-Zeese periode duurde van
1914 tot 1939.
Een goede tweede was het architec
tenduo Vorkink en Wormser uit Amster
dam. Ze ontwierpen tien woningen en het
koloniehuis aan de Verspyckweg voor de
'Deutsche Hilfsverein'. Het kenmerk van
diverse van hun huizen was dat de voor-
en achtergevels aan de onderzijde breder
uitliepen, hetgeen een soort stoer effect
gaf.
Verder zijn er nog enkele architecten
uit Bergen in de badplaats werkzaam
geweest, te weten de heren Wildeboer,
J.C. Leijen, J. van Exter en De Heer-
Kloots. Daarnaast waren er tientallen
andere architecten die slechts één of een
enkele maal twee panden hebben ontwor
pen. Ook kwam het in de beginjaren wel
voor dat een huis door een aannemer 'in
eigen beheer' werd gebouwd, voor de
verkoop of voor verhuur.
Er is nog een andere naam onverbre
kelijk verbonden met het vooroorlogse
bouwen in Bergen aan Zee, namelijk die
van Wieger Bruin. In Amsterdam zetelde
toendertijd de 'Adviescommissie der
Noordhollandse Gemeenten voor Bouw
ontwerpen en Uitbreidingsplannen'.
Wieger Bruin was architect-leider van dit
bureau. Hij had al of geen 'bezwaar'
tegen het uiterlijk aanzien van een
bepaald bouwplan. Ook al was men het
volledig oneens met zijn ideeën: zijn wil
was wet. (Wieger Bruin is ook verant
woordelijk voor het na-oorlogse weder-
opbouwplan van Bergen aan Zee. Geen
wonder dat velen met gemengde gevoe
lens tegenover zijn plannen stonden).
Daarnaast hield ook de N.V. Bouw
Exploitatie Maatschappij Bergen aan Zee
(B.E.M.) een stevige vinger aan de pols.
Grondverkoop vond pas plaats nadat de
B.E.M. als verkopende partij goedkeuring
aan het bouwplan had verleend. Een
merkwaardig fenomeen naast het systeem
van bouwvergunningen, die door de ge
meente worden verleend.
Karakteristieke woningen
Aan het feit dat er geen twee huizen iden
tiek waren, dankte het dorpje mede haar
charme. Maar ook doordat praktisch alle
woningen vrijstaand waren en daardoor
goed tot hun recht kwamen.
De veel in Bergen toegepaste zgn.
'gebroken kap'-constructie kwam aan zee
heel weinig voor. Van de in de oorlog
afgebroken panden bezaten De Blinkert,
het postkantoor en het hotel 'Dubbel'
Bakhuis een dergelijke vorm. Nu nog
(1996) bestaan in deze vorm de dubbele
woning en de voormalige garage met
woonhuis van Kuitwaard, alle gelegen aan
de Witteweg. Hun dagen zijn in verband
met de geplande nieuwbouw geteld. Wo
ningen met een plat dak waren er maar
drie: De Scholekster aan de Boulevard en
De Longroom aan de Patijnstraat. Beide
woningen werden in 1943 afgebroken. De
Kubus aan de Elzenlaan heeft de sloop
overleefd.
Met lei gedekte huizen waren er wei
nig. We hadden Marijke aan de Pier Pan
derstraat, De Wijde Blik en De Zeedroom
8
