De Pier Panderstraat in Bergen aan Zee,
een van de straten die op last van de
Duitsers in oktober 1943 geheel werden
gesloopt.
De strijd wordt harder
Een voor vele gezinnen ingrijpende
maatregel was de invoering van de
verplichte arbeidsinzet - pijler van de
Duitse oorlogsindustrie - in april 1943.
De eerste oproepen voor mannen van de
jaargangen 1921-1924 zich te melden
voor de 'Arbeitseinsatz' verschenen in
de zomer van 1943. In de loop van 1944
kreeg de arbeidsinzet een steeds grimmi
ger karakter. Het hoogtepunt werd
bereikt op het eind van 1944 toen raz
zia's Duitsland moesten helpen aan
arbeidskrachten (die in Bergen greep
plaats op 18 december 1944).
Het voorjaar van 1943 luidde een
nieuwe fase in. Langzaam haalden de
Duitsers de touwtjes strakker aan na de
deportatie van de Joodse inwoners, de
evacuatie van een deel van de Bergense
bevolking en de vordering van radiotoe
stellen (op 13 mei 1943). Zelfs de ver
trouwde Alkmaarsche Courant ver
dween uit het zicht. Per mei 1943 ont
vingen de abonnees van de Alkmaarsche
Courant een gelijkgeschakelde krant
onder de naam Dagblad voor Noord-
Holland, editie Alkmaar. Onder deze
omstandigheden kon een toeneming van
het verzet niet uitblijven.
Verzet
In november 1942 was de
Landelijke Organisatie voor hulp aan
onderduikers (LO) ontstaan. De LO
wilde een coördinerende taak vervullen
in het verlenen van onderdak aan Joden
en andere onderduikers. In april 1943
verrees de Raad van Verzet (RW). In
augustus 1943 volgde de oprichting van
de Landelijke Knokploeg (LKP) ter
ondersteuning van de activiteiten van de
LO. Het thans georganiseerde verzet én
de verharde opstelling van de Duitse
bezetter, zorgden voor een aanzienlijk
grimmiger oorlogsbeeld.
Het zou evenwel even duren eer ook op
lokaal niveau vaste contacten werden
onderhouden met het LO-district
Alkmaar en samenwerking tot stand
kwam met de sabotage- en overvalploe-
gen van de KP-Alkmaar en de RW-
Alkmaar. Mevrouw Tengbergen, de
vrouw van het hoofd van de
Luchtbeschermingsdienst, zou in deze
zaken een centrale rol in spelen.
Vooralsnog bestond het verzetswerk (en
speciaal het onderduikerswerk) in
Bergen uit een netwerk van contactper
sonen zonder dat de naam van een orga
nisatie de boventoon voerde. Een aantal
mensen was doorlopend op zoek naar
betrouwbare onderduikadressen. De
onderduikers werden voorzien van
deugdelijke papieren en op de adressen
ondergebracht. De LO'ers in de grotere
plaatsen verschaften de plaatselijke
medewerkers naast valse persoonsbewij
zen de nodige distributiebonnen en geld.
Verder steunde het onderduikerswerk
zwaar op een leger naamloze boeren en
anonieme burgers.
Onderduikers
Onderduikers kon men in catego
rieën scheiden: De vervolgde Joodse
landgenoten, de ondergedoken verzets
mensen (veel verzetsmensen doken
onder om hun verzetswerk voort te
kunnen zetten), de personen die zich
wilden onttrekken aan tewerkstelling in
Duitsland en - na de proclamatie van de
Spoorwegstaking van september 1944 -
de spoorwegstakers. Hel verbergen van
Joodse onderduikers was de meest risi
covolle onderneming. Bij ontdekking
zouden de ondergedoken Joden recht
streeks naar het concentratiekamp
Mauthausen gestuurd worden; zij die
Joden ondergedoken hielden zouden
eveneens naar Duitse kampen worden
afgevoerd. Bergen herbergde talrijke
Joodse onderduikers zoals de hieronder
beschreven, bekende gevallen laten zien.
- Cor Sijpheer en zijn vrouw Hcnny
Breedewoud kregen hun eerste Joodse
onderduikster, Hanny, door bemidde
ling van dokter Jan Blok. Aanvankelijk
zat zij in de Bergcrmecr ondergedoken.
Later kwamen ook de moeder en de
tante van Hanny naar hun huis aan de
Notweg nummer 11. De heer Sijpheer
fungeerde als contactpersoon om onder
duikadressen te voorzien van bonkaar
ten, geld en levensmiddelen. Als incas
seerder bij het Gemeentelijk Energie
Bedrijf beschikte hij over een Ausweis
en kon hij zich bij nacht en ontij vrij op
straat begeven.
- De familie F.G. Vrasdonk in de Karei
de Grootelaan hield op hun zolderka
mer de Joodse familie Waterman verbor
gen. Een opmerkelijk gegeven was dat
de heer Vrasdonk in Bergen zo'n beetje
alle kranten rondbracht. Ook de Duitse
bladen en het NSB-blad Volk en
Vaderland. De dochter van de familie
9
