Anthonie van Zurck, René Descartes Sjoerdjan Schaper
en het Oude Hof
Wie mevrouw Van Reenen-Völter's 'De heerlijkheid Bergen in woord en beeld' heeft gelezen, weet dat Anthonie 'Studler'
van Zurck, Bergen's meest vermaarde heer, een kennis van de grote Franse filosoof René Descartes is geweest. Op pagina
54 van de tweede uitgebreide druk van haar bekende boekje lezen we: '(Van Zurck) moet een man geweest zijn vol belang
stelling voor alles wat er geschiedde, dit blijkt ook uit zijn omgang met de wijsgeer Descartes, die tot 1649 enige jaren in
Egmond aan de Hoef woonde'. Deze summiere vermelding prikkelt de nieuwsgierigheid. Hoe was de Fransman Descartes
in Egmond beland? En is er over zijn contact met Van Zurck meer aan de weet te komen7
Ik stel in deze dingen belang, omdat ik
onderzoek doe naar de ontstaansge
schiedenis van het door Van Zurck
aangelegde Oude Hof. Ik heb ontdekt
dat de tuin van het Oude Hof volgens
nauwkeurig bepaalde, meetkundige ver
houdingen is aangelegd. Deze verhoudin
gen blijken hoe beschrijf ik
elders een muzikale samenklank,
een akkoord, te representeren. (Het is
in de architectuurgeschiedenis bekend
dat zeventiende-eeuwse, classicistische
gebouwen aan de hand van ronde ver
houdingen zijn ontworpen. Of soortge
lijke principes ook in tuinontwerpen
werden toegepast, is nog nauwelijks
onderzocht.) Maar wat heeft dit alles
met René Descartes te maken?
Descartes, als filosoof, zocht naar een
methode om natuur en wereld uitsluitend
met behulp van de rede te doorgronden.
Hij was van mening dat zo'n methode op
wiskundige beginselen gebaseerd zou
moeten zijn. Ook de muziek had
Descartes' belangstelling. Al
op tweeëntwintig-jarige leeftijd schreef
hij een verhandeling over muziektheorie.
Het is daarom verleidelijk om te
veronderstellen dat het contact met de
wiskundig en muziektheoretisch be
gaafde Descartes Van Zurck ertoe
geïnspireerd heeft om de tuin van het
Oude Hof volgens muzikaal-meetkundige
principes te laten aanleggen.
Descartes kwam in 1618 voor het
eerst naar Nederland, om een jaar lang
als vrijwilliger in het leger van prins
Maurits te dienen. Daarna zou hij tien
jaar door Europa trekken. Aangetrokken
door het vrije geestelijke klimaat
in de noordelijke Nederlanden het
was de Gouden Eeuw besloot Des
cartes zich hier in 1629 te vestigen. Hij
onderhield een levendige briefwisseling
met vrienden en geestverwanten.
In 1633 is in Descartes' correspon
dentie voor het eerst van de latere
heer van Bergen sprake. Anthonie Van
Zurck, de zoon van een Amsterdams
koopman van Antwerpse afkomst, trad
op als vertrouwd tussenpersoon, naar
wie voor Descartes bestemde brieven
Enkele jaartallen
1596 René Descartes geboren
1607 Anthonie van Zurck te Antwer
pen geboren
1629 Descartes vestigt zich in Neder
land
1636 Van Zurck studeert in Leiden
1641 Van Zurck koopt de Heerlijkheid
Bergen
Van Zurck in de adelstand ver
heven
1642 Voorbereidingen voor de bouw
van een nieuw Herenhuis, het
Hof
1643 Eerste aanplanting in de lusthof
1650 Descartes overlijdt in Zweden
1660 Voltooiing van de twee zijvleu
gels van het Herenhuis; de
familie betrekt het Hof
1666 Studler van Zurck overlijdt in
Bergen
werden toegestuurd. Hij was toen on
geveer 26 jaar. de filosoof tien jaar
ouder.
Het volgende levensteken vernemen
we drie jaar later, Van Zurck was in
middels getrouwd en studeerde rechten
aan de universiteit van Leiden, in welke
stad het echtpaar ook woonde.
Descartes roept de bemiddeling van
de staatsman, musicus en dichter Con-
stantijn Huygens in om Van Zurck een
jachtakte te bezorgen. (De jacht was in
die tijd nog een adellijk voorrecht,
voor een heel enkele burger werd een
uitzondering gemaakt.) Uit deze be
langstelling voor de jacht, die hij samen
met sleur Descartes beoefende,
blijkt al iets van de aristocratische
pretenties die Van Zurck later aan de
dag zal leggen. Steeds was het hem er
om te doen zich distinctie te verlenen.
Met dat oogmerk heeft hij zich na zijn
dertigste de tweede naam 'Studler'
aangemeten, waarvan de herkomst
vooralsnog volkomen duister is. In de
familie Van Zurck kwam hij in elk
geval niet voor.
Descartes liet zich tijdens zijn lange verblijf in ons land door twee beroemde
Nederlanders portretteren. Links, in olieverf op paneel (ca. 1648) door Frans Hals
(1580-1666), rechts een portret door Jan Lievens (1607-1674).
5
