De 'Van Reenen-Servituten'
Mr. F. Zeiler
Hoe de Heer van Bergen door ver
nuftig opgestelde notariële akten
de 'ruimtelijke ordening' van zijn
Heerlijkheid wist te regelen
Het Van Reenenpark in 1914.
De planologische ontwikkeling van
deze wijk werd mogelijk gemaakt
door uitvoerige servituten. De foto is
genomen door A.J. Bonda vanuit het
pand Stationsstraat 11 (nu Drogis
terij-Parfumerie Wertenbroek), ver
moedelijk vanaf de steiger van het in
aanbouw zijnde gebouw. Het winkel-
blok tussen het Smalle Pad en de
Prinsesselaan stond er toen nog niet
(fotoarchief Piet Mooij, Bergen NH).
Een machtig grondeomplex
In 1851 lieten de erven Barnaert het
domein van de Heerlijkheid Bergen in
veiling brengen. Het heeft toen weinig
gescheeld of' de heerlijkheid was in
eigendom gekomen van een rasechte
Bergenaar: bij opbod werd het hoogste
bod uitgebracht door bakker Jan Leij-
en. Maar bij de daarop volgende afslag
werd gemijnd door Mr. Jan Jacob Hen
drik van Reenen en zo werd deze Haagse
patriciër de nieuwe Heer van
Bergen.
'Jan Jacob' - zijn naam leeft voort in
de laan van die naam - was weliswaar
niet van adel, maar hij stond er toch zo
dicht bij, dat zijn dochters 'freule' wer
den genoemd. En het domein dat hij
verwierf paste goed bij zijn hoge aan
zien: niet alleen het 'Hof, dat hij liet
herstellen en moderniseren, niet alleen
de bossen en duinen, maar ook een
aanzienlijk grondbezit in het dorp zelf,
met niet minder dan zestien boerderij
en met hun bijbehorende grond.
In hel familie-archief Van Reenen,
dat thans bij het Regionaal Archief
Alkmaar is ondergebracht, bevindt zich
een machtig foliant waar Jan Jacob al
zijn onroerende goederen heeft be
schreven, met de pachtopbrengsten en
alle verdere bijzonderheden. Een ge
paste trots straalt van dit boekwerk af.
Misschien heeft Jan Jacob, inciden
teel, wel eens een klein stukje grond
verkocht, of misschien ook wel eens
iets bijgekocht. Maar veel verkopen
deed hij niet. Kennelijk wilde hij dit
machtige bezit bijeen houden.
Toen in de jaren na 1851 Bergen
langzaam aan in trek begon te komen
als woonoord voor renteniers, kregen
deze liefhebbers geen kans om bouw
terreinen te kopen. De Heer van Ber
gen gaf bouwterreinen in erfpacht uit;
de erfpachter kreeg dan wel het recht
om daarop zelf een huis te bouwen en
daarvan het volle genot te hebben,
maar als de erfpacht afliep (vaak was
99 jaar een contractuele termijn) vielen
grond èn huis (of wat er dan nog van
over was) aan de Heer van Bergen
terug. Op dergelijke voorwaarden zijn
bijvoorbeeld terreinen aan de Hoflaan
uitgegeven.
Het huis Hoflaan 16, na een brand
zorgvuldig in de oude vorm herbouwd,
draagt in zijn door de brand gespaarde
gevelsteen het jaartal 1871en het huis
Hoflaan 7, 'Sans Souci', is weliswaar in
de jaren 1920 geheel nieuw gebouwd,
maar de inrijpoort is nog authentiek en
vertoont het bouwjaar 1864.
Bergen gaat groeien
Jan Jacobs zoon en opvolger Jacob van
Reenen had samen met zijn vrouw
Marie Völter veel verder gaande plan
nen. Bergen moest een badplaats
krijgen en een forensendorp worden.
Geen enkel ander van de vele groot
grondbezitters in onze duinstreek heeft
zulk een initiatief opgebracht.
Het echtpaar Van Reenen-Völter
scheen aangewezen voor zo'n taak:
Jacob ('de ouwe Jacob' voor zijn tijdge
noten) was ingenieur en vertrouwd met
de tekentafel en de schaafbank; Marie
was van huis uit schooljuffrouw en
daardoor gewend aan organiseren en
bevelen geven; aan dit laatste dankt zij
haar bijnaam 'Tante (T)Saar'.
In deze grootscheepse expansieplan
nen pasten geen erfpachtcontracten.
Men ging er dus in de loop van de
jaren toe over de lopende erfpachten
te beëindigen door de erfpachter in de
gelegenheid te stellen de volle eigen
dom aan te kopen.
Maar... het echtpaar Van Reenen-
Völter wilde de ontwikkeling wel in de
hand blijven houden.
Kopers van bouwterreinen konden
niet volop naar eigen inzicht met hun
nieuw verworven grond handelen: de
Heer van Bergen hield een wakend
oog op hun doen en laten en bond hen
aan velerlei beperkingen.
18
