l
iW.-
De Jaarstijlen
volgde Vlaanderen (van 21 december
1582 op 1 januari 1583), dan Holland
(van 1 op 12 januari 1583) en tenslotte
de stad Groningen, die door het ver
raad van Rennenberg in 1580 onder
Spaans gezag was gekomen (van 10 op
21 februari 1583).
Na de herovering van Groningen
door Maurits in 1594, werd de Grego
riaanse kalender afgeschaft en de Juli
aanse kalender weer ingevoerd. Daar
door volgde op 19 november 1594 op
nieuw 10 november 1594.
Het gevolg van een en ander was dat
nog gedurende de gehele 17e eeuw de
gewesten Gelderland, Utrecht, Fries
land, Overijssel, Drente en Groningen
de 'oude stijl' (O.S.) gebruikten en de
overige gewesten de 'nieuwe stijl'
(N.S.). Daardoor bleef er tussen deze
gebieden een tijdsverschil van tien
dagen bestaan. Door dit verschil in
tijdrekening werden Pasen en andere
hierdoor veranderlijke feestdagen in
het ene gebied soms op andere dagen
gevierd dan in het andere gebied.
Pas in 1700 gingen de genoemde zes
gewesten, in navolging van de Duitse
Zonnetafel uit een almanal<, gecal
culeerd volgens de 'nieuwe stijl'
ZONNE-TAFEL.
W«»rin mén ïien kan hoe rrocg dat de ZON
't geheele Jaar deor, Gp- en ÓndergaatGe-
calctf eert na den Nienwenfljlop de Poola
hoogte ran Amflerdam f Grad. aj mia.
Het langen der dagen;Het korten dertigen.
Dagen der fm. op fa.on. Da-en der fm.opfa.on.
Maand 1 J
tjanuary.
Februar;
Maart
April
Me*.
nr.mt.
8- e
7-45
7-S0
7-15
7- o
«-45
4-30
fi-15
5- o
87 5-45,--.
S'5-ga 6-30
1=15-15 [«t-xs
18I5- 0:7-0
85U-4S iT-15
4»-3° 17-Sto
ur.mi
4-
4-15
4"S°
4-45
5- o
5-15
5-30
5-45
6- o
s-is
iSU-'lS
H4' 0
«M-45
XlK-fll
7-45
0
►15
5-88
Maand.
July. 6
8Z
Sr
Auguit^
Septem.j®
11
*4
oaob.
nr.mi.
3-45
4- 0
4-15
4-3-5
4-45
5-0
5-X5
5-30
5-45
6-0
a|5-lS
»|5-jo
IJl<"45
-
I» 7-45
gó! 8- 0
Decentu t-is
nr.m.
I-15
8- O
7-45
7-SO
7-IS
7-0
5-45
6-30
6-15
tf- c
5-45
5-3°
5X3
5- P
4r«
4-30
415
4* 7
3-4"
protestantse vorsten, over op de nieu
we stijl. Inmiddels was het tijdsverschil
met de Gregoriaanse kalender er na 28
februari 1700 elf dagen geworden,
zodat in Gelderland op 30 juni 12 juli
1700 volgde. Evenzo Utrecht, Overijs
sel en de steden Buren, Leerdam en
IJsselstein (van 30 november op 12
december), dan Friesland en Gronin
gen (van 31 december 1700 op 12 janu
ari 1701) en tenslotte Drente (van 30
april op 12 mei 1701).
Een gebeurtenis van na oktober 1582
kan men in beide stijlen dateren door
in de breukvorm de datum volgens ou
de stijl in de teller te plaatsen en die
volgens de nieuwe stijl in de noemer.
Twee voorbeelden:
Arnhem,
Sneek,
1598
10 juh
26 december 1656
5 januari 1657
Franse Revolutiekalender
Tijdens de Franse revolutie tot enige
tijd daarna, te weten van october 1793
tot 1806, heeft een kalender gegolden
die ook in ons land werd toegepast. Bij
deze kalender telde het jaar 12 maan
den van 30 dagen, gevolgd door 5 toe
gevoegde dagen en in principe om de
vier jaren een 6e schrikkeldag. De
maand werd verdeeld in 30 decades
van 10 dagen, die ingedeeld waren in
10 uren van elk 100 minuten van elk
100 seconden.
Afgezien van het feit dat zo'n tijdsin
deling nogal indruiste tegen de zon
dagsviering, waren er vooral bezwaren
van praktische aard. Daarom werd de
ze kalender in 1806 afgeschaft.
Wel werden in de jaren 1809 en 1810
in het koninkrijk Holland de volgende
oude Nederlandse namen voorgeschre
ven voor alle officiële stukken:
Louwmaand - januari
Sprokkelmaand - februari
Lentemaand - maart
Grasmaand - april
Bloeimaand - mei
Zomermaand - juni
Hooimaand - juh
Oogstmaand - augustus
Herfstmaand - september
Wijnmaand - oktober
Slachtmaand - november
Wintermaand - december
Onder jaarstijl verstaat men het ge
bruik dat bepaalt op welke kalenderdag
het jaar begint. Bij het raadplegen van
16e eeuwse en oudere bronnen moet
rekening worden gehouden met het
feit, dat men het jaar niet altijd met 1
januari begon te tellen. In de oudheid
en vroege middeleeuwen begon het
Christelijk jaar volgens de Juliaanse
kalender met 1 januari. Maar door de
gewoonte de jaren vanaf Christus' ge
boorte te tellen, ontstond langzamer
hand het gebruik om het jaar vanaf
Kerstmis te beginnen Kerststijl).
Anderen namen als jaarbegin de Ont
vangenis of Maria Boodschap aan, dat
op 25 maart valt Boodschapstijl).
Omdat op die dag ook vaak Jezus'
herrijzenis c.q. Paasfeest werd gevierd,
ontstond daarnaast de gewoonte het
jaar met Pasen te beginnen Paas
stijl).
Aldus raakten een viertal verschil
lende jaarstijlen in gebruik: de antieke
Jaardagstijl (stylus communis, het jaar
begint op 1 januari) en de op kerkelij
ke feestdagen gebaseerde jaarstijlen
(stylus nativitatis, stylus annuntiationis
en stylus paschalis).
De bevolking hield zich in het alge
meen aan de Jaardagstijl terwijl de
wereldlijke en geestelijke overheden in
het algemeen één van de andere stijlen
gebruikten. Het gebruik van de ver
schillende stijlen kan, heel globaal, als
volgt worden aangeduid:
- De kanselarij van de Hollandse gra
ven gebruikte in latere tijd tot 1571 de
Paasstijl (stylus curie Hollandie); de
lagere rechtsgemeenschappen gebruik
ten veelal een andere stijl.
- De stad Utrecht gebruikte overwe
gend de Kerststijl, terwijl de omliggen
de steden meestal de Jaardagstijl en
soms de Kerststijl gebruikten.
- In Groningen, Friesland, Drente en
West-Friesland werd veelal de Jaardag
stijl gebruikt; in Gelderland de Jaar
dagstijl of Kerststijl.
- De Paasstijl werd in het Zuiden het
meest gebruikt, terwijl in Luxemburg
de Boodschapstijl werd gehanteerd.
- De keizerlijke en pauselijke kansela
rijen en notarissen pasten veelal de
Kerststijl toe.
Een meer gedetailleerde opsomming
over het gebruik van de verschillende
stijlen vermeldt de daartoe bestaande
literatuur.
39
