AlkmaardersopdeKaart
TM
//z®
eJH 1
iZ»
r Mfc
s5
VICTORIA
f
■■f y
HETSCHERMERIElLANb
de Bibliotheek
Adriaen Anthonisz Landmeter Burgemeester
van Alkmaar Vestingbouwkundige 1541-1620
HUIGHAVERLAG
POSTMA j POST MA
7
Stedelijk
Museum
Alkmaar
Regionaal
Archief
Alkmaar
/■Ir
TT i
'-’’z
««fa
3k
4|
OUDHEIDKUNDIGE VERENIGING y 11
gemeente ALKMAAR^
Museum In t Houten Huis
Uitgave van: Stichting AlkmaardersopdeKaart
Deelnemers: Fred Hoek, Bart van Groen, Aldert Pilkes, Annelies V. Janssen
Jan Jansen, Klaas te Bos
Teksten: Klaas te Bos en Bart Groen
Fotografie: Klaas te Bos
Afbeelding op de cover: Chris Duinmeijer
Vormgeving: Gerard Stals
Druk: Huig Haverlag
Oplage: 5000
Facebook: www.facebook.com/alkmaardersopdekaart
Via deze QR-code hoor je het
verhaal over de aanleg van de
nieuwe verdedigingswerken
van Alkmaar in 1573
Deze uitgave is de 15e in de reeks:
Truitje Bosboom-Toussaint (2012),
Cornells Drebbel (2013), Jan Adriaans-zoon
Leeghwater (2015), Jan Wils (2016),
Caesar van Everdingen (2016), Maria
Tesselschade Roemers Visscher (2017),
de Grote- of Sint-Laurenskerk, geschil
derd door Salomon van Ruysdael (2018),
Jan Boon (2018), 500 jaar Grote of
Sint Laurenskerk (2018), Gijsbert Fontein
Verschuir (2019), Herdenkingsmonumen
ten en gedenktekens van de Tweede
Wereldoorlog (2020), de familie Ringers
(2020), Eli Prins en de stedenband
Alkmaar-Bath (2021) en
Willem Schermerhorn(2022).
Alle kaarten zijn te bekijken op: https://
tijdschriften.archiefalkmaar.nl/periodi-
cals/AOK
Waarom nu een kaart over Adriaen
Antonisz? Van 8 oktober 2022 tot en met
8 oktober 2023 herdenkt Alkmaar "de
geboorte van Nederland” in (1572) en het
beleg van Alkmaar (1573). Aan de
hand van de thema's vrijheid, verdraag
zaamheid, verbondenheid en verschei
denheid staan we een jaar lang stil bij
belangrijke gebeurtenissen die 450 jaar
geleden plaatsvonden.
Een opmerkelijke Alkmaarder uit die tijd
was Adriaen Antonisz.
De bovenste kaart is van
Lourens Pieterszoon uit 1573.
Vermoedelijk was hij de leermeester van
Adriaen Anthonisz. De kaart geeft
Alkmaar weer aan de vooravond van het
beleg door de Spanjaarden. Deze kaart
laat zien dat de nieuwe vestingwerken
deels zijn aangelegd. De tweede kaart
is die van Jacob van Deventer uit onge
veer 1560. Deze kaart geeft de situatie
weer vóór de aanleg van de nieuwe
verdedigingslinie rondom Alkmaar.
De stichting AlkmaardersopdeKaart zet
belangrijke Alkmaarders letterlijk op de
kaart. Er wordt een kaart gebruikt uit
de periode waarin deze Alkmaarders
leefden. Hierop zijn bezienswaardighe
den aangegeven die met de hoofdper
soon te maken hebben. Verder wordt
een beschrijving gegeven van diens
leven en zijn/haar werken. De hoofdrol
speler van de kaart behoeft niet per se
een persoon te zijn, maar kan ook een
gebouw of gebeurtenis zijn.
Om deze twee kaarten te kunnen verge
lijken zijn op dezelfde plaatsen de rode
punten aangebracht. Na vergelijking
krijgen we een goed beeld van de uitbrei
dingen van de stad tijdens de aanleg van
de verdedigingswerken.
In deze editie gebruiken we twee
kaarten.
Bijdragen aan vrijheid
Juli 1573. Harmen Claesz is timmerman en woont met zijn vrouw
Geertruida en hun drie kinderen in de Sint Annastraat. Een aantal
weken werkt hij - net als vele andere mannen uit zijn wijk - bij de
aanleg van een nieuwe verdedigingslinie rondom Alkmaar.
Uit alle wijken van de stad zijn arbeidskrachten geronseld.
De meeste arbeidskrachten komen uit de omliggende dorpen.
Dat ging niet altijd van harte. Voor boeren bijvoorbeeld is het een
hard gelag hun land en dieren voor een tijd in de steek te laten.
Ook kinderen werken mee. Het werk aan de verdedigingslinie is
zwaar. De burgers moeten aarden wallen aanleggen omringd door
een nieuw te graven stadsgracht. Er worden ook enkele nieuwe
stadspoorten gebouwd zoals de Kennemerpoort en de Nieuw-
landerpoort. Zwaar werk, van 's morgens vroeg tot 's avonds laat.
Adriaen Anthonisz, landmeter, vestingbouwkundige en
burgemeester
Adriaen Anthonisz
Wie is die Adriaen Antonisz? Zijn bronzen beeld staat sinds 1997 op
de Noorderkade nabij de Ringersbrug. Hij tuurt met behulp van een
meetinstrument naar de horizon om gegevens te verzamelen voor
zijn berekeningen
Adriaen werd in 1541 geboren. Hij groeide op in een welgesteld
gezin en bezocht waarschijnlijk in Alkmaar de Latijnse school.
Van jongs af aan toonde hij veel belangstelling voor wiskunde.
Vanaf 1566 was hij actief als landmeter en kaartmaker.
De kaarten die hij maakte ondertekende hij altijd met "Geome-tra
Alcmarianus” Zo heeft hij het meet- en tekenwerk voor de
beroemde kaart van Cornelis Drebbel uit 1597 voor zijn rekening
genomen. Hij kreeg daar 30 gulden voor.
Want er is haast. Immers het stadsbestuur verwacht dat in de loop
van het jaar de Spaanse troepen naar Alkmaar zullen optrekken.
De vrees voor die troepen is groot. Al enkele jaren trekken de
Spanjaarden vanuit Frankrijk binnengekomen door de Nederlanden
daarbij een spoor van plunderingen en moorden achter zich latend.
Harmen en Geertruida bespreken regelmatig wat hun mogelijk
te wachten staat. Ze zijn bang. Geertruida heeft familie in Hoorn
wonen. Die heeft het Alkmaarse gezin al enkele keren uitgenodigd
naar Hoorn te komen. Maar Harmen en Geertruida aarzelen.
Het is ingrijpend om hun woning en timmerwerkplaats te verlaten.
Harmen vindt het ook heel moeilijk om te stoppen met zijn
bijdrage aan de verdedigingslinie. Het gezin is aan Alkmaar
gehecht en wil de stad eigenlijk niet in de steek laten. Maar de
geruchten over plunderingen van het Spaanse leger nemen toe.
Op 16 juli 1573 verschijnt een Spaanse eenheid vanuit het zuiden
voor de stad. Alom paniek in de stad. Harmen en Geertruida hak
ken de knoop door. In het belang van hun kinderen besluiten zij
naar Hoorn te vluchten. Zij zijn niet de enigen die dat doen.
Enkele honderden Alkmaarders verlaten de stad.
Harmen en Geertruida zijn ten einde raad. Wat te doen? Hun geld
en voorraad voedsel slinkt snel. Ze zien geen andere oplossing
dan terug te keren naar Alkmaar. Na een zware tocht komen ze
een week later weer in de Sint Annastraat aan. Uitgeput, hongerig
en een illusie armer. Harmen meldt zich weldra weer aan bij de
verdedigingswerken. Zijn vlucht wordt hem niet kwalijk genomen.
De opzichters zijn blij dat ze er weer een paar handen bij hebben.
Het doet Harmen goed dat hij weer een bijdrage kan leveren aan
de imposante nieuwe verdedigingslinie die door de Alkmaarse
wis- en meetkundige Adriaen Anthonisz is ontworpen.
Het gezin kan voor een deel van de tocht meevaren met een schip
per en trekken verder lopend richting Hoorn. Ze kunnen enkele
keren op een boerderij overnachten. Aangekomen bij de stad
Hoorn wacht het gezin een grote teleurstelling. Ze mogen de stad
niet in. De vroedschap van Hoorn heeft het besluit genomen vluch
telingen uit Alkmaar niet meer in de stad toe te laten.
Hoorn kan de vluchtelingenstroom niet meer aan.
Kennenierwaard
PRINTING
HISTORISCHE
VERENIGING
ALKMAAR
^<1925
Kaart van Jacob van Deventer met de
situatie voor de werkzaamheden in 1573).
Kaart van Lourens Pieterszn met de situatie
na de werkzaamheden in 1573)
4
■-
JDW ¥KT0B1E
I-
j
1
J At' - X-1-
7
;4j*
-
1 f T
A/
