r
ib
VICTORIA
AlkmaardersopdeKaart
Sc
jh'iiie
Jan Walter
'HM
v S
HET SCHERMER/EILAND
Regionaal
Archief
Alkmaar
Stedelijk
Museum
Alkmaar
GERARD VELDMAN
-GEBOREN TE
NOORDSCHARWOUDE-
IW* ff JT pi
W
Uitgave van: Stichting AlkmaardersopdeKaart
Deelnemers: Klaas te Bos, Bart van Groen, Fred Hoek, Jan Jansen,
Annelies V. Janssen, Aldert Pilkes
siem si
Teksten: Klaas te Bos, Bart van Groen, Fred Hoek, Annelies V. Janssen
Vormgeving: Gerard Stals
PIET WaGENAAR
Druk: Marcelis Dékavé
Oplage: 3000
REIN WITTEVEEN
Facebook: www.facebook.com/alkmaardersopdekaart
AAN HEN DIE VIELEN VOOR VRIJHEID EN RECHT
Museum In 't Houten Huis
j OUDHEIDKUNDIGE VERENIGING ~7
1
HISTORISCHE
VERENIGING
ALKMAAR
1925
DEZE STEEN ZAL ONS HERINNEREN AAN DE
ZONEN EN DOCHTERS VAN ONZE GEMEENTE
WEGGEVOERD EN OMGEBRACHT DOOR
DE WREDE OVERWELDIGER IN DE JAREN
1940-1945
Doeko Bosscher, als één van de belangrijkste verzetshelden
van Alkmaar. Het straatbord werd als eerbetoon aan Fritz Conijn
geplaatst op 4 mei 1955. Er is ook een tunnel naar de verzetsheld
vernoemd in Alkmaar, de Fritz Conijntunnel. Een afbeelding van
Fritz staat in een rond schilderijtje onder de gebruikte kaart.
In het stadhuis bevindt zich ook een plaquette, geschonken door
de Heusdense en Vlijmense bevolking, uit dankbaarheid voor de
hulp die zij van de Alkmaarse bevolking mochten ontvangen.
MOGEN HUN ZIELEN ZIJN OPGENOMEN IN
DE BUNDEL VAN HET EEUWIG LEVEN.
HIEROM WEEN IK.
KLAAGLIEDEREN ECHA 1-16
Herdenkingsmonumenten en gedenktekens van de Tweede
Wereldoorlog in de gemeente Alkmaar buiten
de stad
De precieze aanleiding is niet meer te achterhalen maar het
ligt voor de hand dat Haverkamp als chirurg te maken kreeg met
gewonde verzetsmensen. Het is ook goed denkbaar dat
één van deze mensen naar een veilig onderkomen gebracht
moest worden en Haverkamp daarbij geholpen heeft. Van het
Elizabeth ziekenhuis is ook bekend dat er gedurende vrijwel de
gehele oorlog een radiozender van het verzet verstopt was
en functioneerde. De zusters waren hiervan op de hoogte en
hielden Duitsers weg van deze zender door Duitse bezoekers
te wijzen op het gevaar van besmettelijke ziekten. Het is goed
denkbaar dat Haverkamp betrokken was bij deze zender.
Haverkamp heeft ondergedoken gezeten in Westerlicht.
Op 6 april 1945 wordt Frits Haverkamp in Limmen door
de Duitsers gefusilleerd.
Het bord, gegoten door de Metaalgieterij 'Holland' is op zater
dagmiddag 5 februari 1949 onthuld door Johannes Bernardus
Sassen, destijds plaatselijk commandant van de ondergrondse
verzetsbeweging. Het bord herinnert aan de commandant,
Willem Woestenberg (geboren 1919) en ondercommandant,
Laurentius Beumer (geboren 1918) van de plaatselijke Knok
ploeg. Op dinsdag 6 februari 1945 werden zij, op klaarlichte dag,
in de Noordeindermeerdijk doodgeschoten tijdens het in veilig
heid brengen van twee bemanningsleden van een neergehaalde
Amerikaanse bommenwerper.
13 Herdenkingsteken aan de Noordeindermeerdijk
naar Driehuizen
Langs de dijk van Noordeinde naar Driehuizen is kort na de be
vrijding van Nederland een groot blankhouten kruis geplaatst ter
markering van de plek waar Willem Woestenburg en Laurentius
Beumer de dood vonden. Op dinsdag 15 mei daaropvolgend
was er een stille tocht georganiseerd vanuit De Rijp naar het
kruis, waarbij Grafters zich aansloten. Bij het kruis aangekomen
werden kransen, takken en bloemen neergelegd. Onaangenaam
verrast was de organisatie toen bleek dat er al een krans was
neergelegd door de Communistische Partij Nederland. Men
meende dat gezamenlijkheid een vereend gezicht zou hebben
gegeven. Het kruis is later vervangen, waaromheen een
metalen hekje is geplaatst.
In de linkervleugel is een blok natuursteen ingemetseld waarin
een opstaand zwaard is uitgehakt met daarboven de tekst:
IK DIEN
Het einde van de rechtervleugel wordt gevormd door een blok
met de tekst:
1940-1945
Het monument is in 1977 verplaatst tot op de begraafplaats,
achter de poort naar de kerk. Ondanks dat, is op zaterdag
24 april 2012 het monument vernield door een schakelfout van
thuisreis per autobussen. De tekst op de borden is gelijk, m.u.v.
De Rijp waar alleen 'Stoutenburg' staat genoemd:
IN DANKBARE HERINNERING AAN DE GASTVRIJHEID GENOTEN TIJDENS DE EVACUATIE IN
MEI 1940 AANGEBODEN DOOR DE BEVOLKING DER GEMEENTE
LEUSDEN EN STOUTENBURG
Aan de voet van de zuil is in een hardstenen blok de tekst
opgenomen:
een automobiliste, maar kort daarna hersteld. Vijftig jaar later is
aan de oostkant van het monument een nieuwe plaquette
toegevoegd met de tekst:
TER NAGEDACHTENIS AAN DE BURGERS UIT DE GEMEENTE SCHERMER
DIE TIJDENS DE TWEEDE WERELDOORLOG DOOR OORLOGSHANDELINGEN
OM HET LEVEN ZIJN GEKOMEN. 4 MEI 1995
Rustenburg is een bronzen plaquette aangebracht. Het herinnert
aan het eerste slachtoffer van de Slag bij Rustenburg: Gerard
Veldman, een vriend van Fritz Conijn van het Alkmaarse verzet.
Het bord bevat de volgende opgelegde tekst:
HIER SNEUVELDE VOOR HET VADERLAND IN DEN NACHT VAN 10 OCTOBER 1944
GERARD VELDMAN GEBOREN TE ALKMAAR 3 JANUARI 1918
IN DAPPER GEVECHT MET LANDVERRADERS TER VERDEDIGING VAN
EEN WAPENTRANSPORT HEM EN DE STRIJD ZIJNER MAKKERS TER NAGEDACHTENIS
Gerard Veldman wordt ook geëerd in het heldengraf op de
begraafplaats Sint Barbara te Alkmaar. De originele plaquette
is in 2013 ontvreemd. In hetzelfde jaar is een nieuwe plaquette
aangebracht.
19 Plaquette Sint Michaëlskerk, Zuidervaart 63
in Zuid-Schermer
In het buitenportaal van de kerk is een bronzen plaquette in een
muurnis geplaatst. Daarop staat, in reliëf gegoten, de aartsengel
Michaël omringd door kinderen.
De rondgaande randtekst luidt als volgt:
WAT GIJ DE DELFTSE JEUGD EENS DEEDT
DENK NIET DAT ZIJ DIT OOIT VERGEET
Op het einde van de Hongerwinter 1944 is een groep hongerige
kinderen uit Delft per boot naar de Zuid-Schermer gebracht.
Zij vonden een onderkomen bij boerengezinnen om aan te
sterken. Het contact tussen Delft en de Zuid-Schermer ontstond
door kerkelijke connecties over en weer. Na de bevrijding zijn de
kinderen huiswaarts gekeerd.
De plaquette is door een groep Delftenaren geschonken als blijk
van waardering en warme ontvangst.
11 Standbeeld van Truus Wijsmuller-Meijer
Truus Wijsmuller werd in 1896 in Alkmaar geboren en woonde
een deel van haar jeugd op de Mient. Na de Kristallnacht op
9 november 1938 was het leven van de joden in Duitsland en
Oostenrijk in groot gevaar. Nederland nam - met uitzondering
van kinderen - geen joodse vluchtelingen op. Truus Wijsmuller
reageerde daarop door kindertransporten te regelen. Zij slaagde
erin om ongeveer 10.000 joodse kinderen uit Duitsland, Oosten
rijk en Tsjechië naar Nederland te laten reizen. Vanuit Hoek van
Holland gingen ze vervolgens met de boot naar Engeland. Velen
vonden uiteindelijk een nieuw veilig thuis in, met name Amerika
en Israël. De geredde kinderen noemden haar “Tante Truus".
Sinds april 2020 staat zij omringd door kinderen op de Mient.
Op de sokkel staat: MOEDER VAN 1001 KINDEREN
14 Plaquettes in de raadhuizen van Graft en De Rijp
(niet openbaar toegankelijk)
Zowel in de hal van het raadhuis van Graft als van De Rijp is een
bronzen bord met opgelegde letters aangebracht. De borden
zijn geschonken door de gemeenten Leusden en Stoutenburg.
Op de borden worden de inwoners van de dorpen Graft en
De Rijp bedankt voor het onderbrengen van evacués in het be
gin van de Tweede Wereldoorlog. De inwoners van o.a. Leusden
en Stoutenburg werden op 11 mei 1940 gesommeerd te eva
cueren naar veiliger oorden. Ze moesten zich met waardevolle
papieren, een mondvoorraad voor twee dagen en maximaal 30
kilo bagage (met eventueel een gasmasker!) melden op het
spoorwegstation Amersfoort. Na lang wachten vertrok de trein
in de vroege morgen van zondag 12 mei met 1500 personen
richting Purmerend. Van daaruit werden ze met autobussen naar
De Rijp gebracht en daar verdeeld over gastgezinnen.
Naar Graft en de Graftdijken gingen 400 personen, de overigen,
voornamelijk uit Stoutenburg, werden in De Rijp ondergebracht.
De gezinnen werden zoveel mogelijk bij elkaar ondergebracht.
Op zaterdag 18 mei 1940 was de dreiging voorbij en volgde de
115 De Slag om Rustenburg
Geen veldslag, maar een noodlottig treffen tussen een verzets
groep en een patrouille Landwachters nabij de Rustenburger-
brug. De aanleiding is een wapendropping in de Wogmeer op
10 oktober 1944. De groep uit de Schermer ging met een auto
op weg, niet wetende dat de dropping was afgelast en ook ver
raden. Bij de brug komt het tot een vuurgevecht, waarbij
Gerard Veldman dodelijk wordt getroffen en Frans van der
Zeijden zwaargewond in de rietschoot belandt. Frans wordt de
volgende morgen gevonden en zwaar ondervraagd, waarbij hij
aangeeft vanwaar het transport begon, aannemende dat daar
niemand meer aanwezig zou zijn. Dezelfde dag wordt om 09.30
uur aan de Zuidervaart boederij 'Houtlust' bestormd en alle
aanwezige mannen gedood. De boerderij wordt met fosfor-
bommen en handgranaten met de grond gelijkgemaakt.
Ook Frans van der Zeijden is later bij de Wilhelminalaan in
Alkmaar doodgeschoten als vergelding voor een liquidatie.
Door de verspreide schermutselingen zijn op verschillende
plekken herdenkingstekens te vinden die aan de Slag om
Rustenburg doen herinneren:
HOUTLUST HERREZEN UIT ZIJN AS 14 -10 - 1948 MEDE ALS MONUMENT VOOR DIRK DE
BOER Pzn PIETER DE BOER Dzn DIE ALHIER VIELEN VOOR HET VADERLAND 11 - 10 - 1944
EERSTE STEEN GELEGD OP 22 APRIL 1948 DOOR DIRK DE BOEK Jr
18 Herdenkingsplaquette Rustenburgerbrug
Aan de leuning van de brug over de Schermerringvaart bij
12 Plaquette aan de Grote Kerk van De Rijp
Een bronzen plaquette waarop in reliëf de gekroonde, gaande
Nederlandse Leeuw is afgebeeld, compleet met zwaard en
pijlen. De bijgaande tekst luidt:
GEVALLEN VOOR HET VADERLAND OP 6 FEBRUARI 1945 LOU BEUMER WIM WOESTENBURG
Voorbij het monument, aan de oostkant van de kerk, worden
twee slachtoffers apart geëerd met een bronzen plaquette.
Het betreffen vader en zoon De Boer waarvan tevens de
boerderij werd platgebrand. De tekst is als volgt:
TER NAGEDACHTENIS VAN DIRK DE BOER GEBOREN 27 JANUARI 1891
EN PIET DE BOER GEBOREN 25 APRIL 1917
GEVALLEN VOOR HET VADERLAND OP 11 OCTOBER 1944
17 Herdenkingssteen Zuidervaart 60 Zuid Schermer
In de voorgevel van de 'nieuwe' boerderij 'Houtlust' is een
gedenksteen van witte kalksteen ingemetseld met de
uitgebeitelde tekst:
Herdenkingsmonumenten en gedenktekens van de
Tweede Wereldoorlog in Alkmaar
PIET ot BOER
JOHANNESd^ONG
FLOOR NIELE
JOHANNES de REUS
,A. JACOB WAGENAAR
gemeente ALKMAAR^
3 Tweede Wereldoorlog monument op de joodse begraaf
plaats aan de Westerweg
(niet openbaar toegankelijk)
De initiatiefnemer van het monu
ment is Ben Bonnewit, toen
malige voorzitter van de joodse
gemeente Alkmaar.
Onder de Hebreeuwse tekst
staat:
3 Glas-in-loodraam en een plaquette uit dankbaarheid in
het stadhuis in de Langestraat
(niet openbaar toegankelijk) Het raam is op 10 juli 1941 geschon
ken door de inwoners van Amersfoort. Het is vervaardigd door
de Amersfoortse kunstenaar J. van Dam. Het verbeeldt een groep
geëvacueerden, met daaronder de tekst:
TOEN WIJ DAKLOOS WAREN HEBT GIJ ONS GEHUISVEST, OPGEDRAGEN AAN DE BURGERS
VAN ALKMAAR DOOR INWONERS VAN AMERSFOORT GEËVACUEERD IN MEI 1940
3 Glazen gedenkplaat in de joodse synagoge aan de
Hofstraat 15
(niet openbaar toegankelijk) Achter de glazen plaat op een
zwarte ondergrond staan de namen van 133 joodse inwoners die
weggevoerd zijn in de oorlog.
Eronder staat:
Amersfoort was de
grootste plaats bij de
Grebbelinie en men ver
wachtte dat daar, bij
een eventuele aanval,
zwaargevochten zou
worden. Vandaar dat er
al voor de Duitse inval
een evacuatieplan klaar
lag. Meerdere plaatsen
in Noord-Holland,
waaronder Alkmaar en
Bergen, zouden voor
opvang moeten
zorgen. Toen de Duitse
aanval op 10 mei 1940
begon, startte
deze evacuatie. In vier dagen vertrokken 44 treinen met elk
ongeveer 1000 inwoners vanuit Amersfoort naar Noord-Holland.
Toen Nederland capituleerde konden de evacués tussen 18 en 21
mei weer naar huis. Als dank voor de gastvrije opvang schonk
Amersfoort dit glas-in-loodraam.
Aangevuld met de ggSKI
gevallenen die
naar aanleiding
van het drama
waren opgepakt
en andere oorlogslachtoffers:
PIET KONING (f 6 april 1945) JOHANNES DE REUS (f mei 1945) SIEM SPIERENBURG
(f november 1944) JACOB WAGENAAR (f 4 februari 1945) REIN WITTEVEEN
(f 13 april 1942)
10 Monument op de Algemene Begraafplaats, Westerweg,
voor chirurg F.J. (Frits) Haverkamp (in het plantsoen tus
sen vak A en vak G 316-561)
Het monument is in 1947 door het gemeentebestuur geplaatst
ter nagedachtenis aan de Alkmaarse verzetsheld, dokter F.J.
Haverkamp. Het werd gemaakt door beeldhouwer Tjipke Visser
uit Bergen. Dokter
Haverkamp werkte in
de oorlogsjaren in het
Elisabeth ziekenhuis
te Alkmaar. In het
jaarverslag van het
ziekenhuis van 1945
wordt hij niet meer
vermeld als chirurg,
maar is wel melding
van de volgende tekst:
“In verband
met de ontvoering van
een patiënt uit ons
ziekenhuis heeft
F. Haverkamp, chirurg
en uroloog, gemeend te
moeten 'onderduiken',
waarin voor hem de aanleidende oorzaak heeft gelegen van
zijn dood als goed vaderlander voor het vuurpeloton van de
overheerschers te Limmen. Hij was een eerlijk
werker in het Elisabeth ziekenhuis"
16 Verzetsmonument Stompetoren
Het monument aan de Noordervaart voor de kerk te
Stompetoren is in 1946 onthuld door minister-president
prof. ir. W. Schermerhorn. In het monument is een oorkonde
ingemetseld namens de gebundelde illegaliteit. Het monument
is een gemetselde pilaar met zijvleugels.
In de zuil zijn
natuurstenen
blokken inge
metseld waarin
slachtoffers van
11 oktober zijn
uitgebeiteld:
DIRK DE BOER Pz
PIET DE BOER
JOHANNES DE JONG
FLOOR NIELE
GERARD VELDMAN
PIET WAGENAAR
JAN WALTER
FRANS VAN DE ZEIJDEN
(f 17 november 1944)
VADERLAND IN DtN NACHT VAN
-10 OCTOBER 1944-
-3 JANUARI 1918
IN DAPPER GEVECHT MET-
-LANDVERRADERS TER
VERDEDIGING VAN EEN-
-WAPENTRANSPORT
HEM EN DEN STRIJD ZIJNER
MAKKERS TER NAGEDACHTENIS
o»
VBVEPWl n
IN DE JA
1O
"»y>B t hy tasw
pr F 5TF.F.N ZAL
ONS IlLPINNLPFN
AAN Öt ZONEN
LNf. DOCHTERS VAN
ONZl GEMEENTE.
WF. G G EVOFRD
t’N OMGEBRACHT
doop de: wrede
OVE.RWELDJGÉR
L JAREN
Br -
-
-WILLEMWCBSTENBLJ.G''
-‘'t
LOU BEUMER
0 februari 1945
