7K
JJ
o
lift
'55
c
.2.
Ik
IK
ini
llll
■III
iii
llll
L
L
MEI
r
©ft
C3MOTË orow
I
B
4
VICTORIA
JL
MM
1
te
ZtL
het schermer!
I
i
Jp
ft
t
ZE“
U
0/7
UI.
b
a»
Facebook: www.facebook.com/alkmaardersopdekaart
1
(Tr T
ji
Stedelijk
Museum
Alkmaar
O
DEDIEU
Regionaal
Archief
Nrf
x
o
ÏWKLOIIW.
"I
'4
J I
M3:
s.
Wie was Fontein Verschuir? "Gij zijt ons lieven heer niet!"
i i
J
B
0
Kanaal
Nieuwe
zriW^
ZE>'
1
m
a'
'O
K
Uitgave van: Stichting AlkmaardersopdeKaart
1
XI.
s
UI.
i
Teksten: Klaas te Bos, Peter de Graaf, Bart van Groen
>i
t.
k
Tekening: Chris Duinmeijer
E
'm
I
Het Nieuwe Kanaal, de aanleg van het Noordhollands kanaal
<S3
Vormgeving: Gerard Stals
M.
E
Druk: Marcelis Dékavé
Jo
Oplage: 3000
X
1
a
iiWi
S1.
Stichting AlkmaardersopdeKaart
BÜ,
3.
3#
z
de
-21
2
A
J.
Museum In 't Houten Huis
Gta£t
Suiils
lf
I
i
i Kanings Wag.
17 Eastoarsteeg.
33 deLKblofLajat/)
49 TurfMarkt.
ö.5 OwUJÜrrkxuii.
t iïotpUaal.
HISTORISCHE VERENIGING ALKMAAR
•SOCIfTCIT*
De groep AlkmaardersopdeKaart zet belangrijke Alkmaarders
letterlijk op de kaart. Er wordt een kaart gebruikt uit de periode
waarin de grote Alkmaarder leefde. Op de kaart zijn bezienswaar
digheden aangeven die met de hoofdpersoon te maken hebben.
Verder wordt een beschrijving gegeven van het leven en werken
van de hoofdrolspeler. Deze uitgave is de 10e in de reeks: Truitje
Bosboom-Toussaint (2012), Cornelis Drebbel (2013), Jan Adriaans-
zoon Leeghwater (2015), Jan Wils (2016), Caesar van Everdingen
(2016), Maria Tesselschade Roemers Visscher (2017), de Grote of
Sint-Laurenskerk geschilderd door Salomon van Ruysdael(2018),
Jan Boon (2018) en 500 jaar Grote of Sint Laurenskerk (2018).
Er zijn twee goede redenen voor het verschijnen van deze kaart.
Ten eerste om Gijsbert Fontein Verschuir, een omstreden maar
veelzijdig bestuurder en burgemeester van Alkmaar meer
bekendheid te geven. De tweede reden is het
feit dat het 200 jaar geleden is dat in 1819 werd besloten tot
aanleg van het Noordhollands kanaal.
Wat is het verband tussen Gijsbert Fontein Verschuir en het
Noordhollands kanaal? Welnu, onze hoofdpersoon is verant
woordelijk voor de huidige loop van het kanaal dwars door
de stad. Volgens de eerste plannen zou het kanaal een bocht
om de stad Alkmaar maken. Onze hoofdpersoon heeft zich
ingespannen om het kanaal door de stad te laten gaan. Dat is
hem gelukt.
Deelnemers: Klaas te Bos, Bart van Groen, Fred Hoek, Jan Jansen,
Annelies V. Janssen, Aldert Pilkes
AlkmaardersopdeKaart
jhr.mr.Gijsbert Fontein Verschuir, de burgemeester die het Noordhollands
kanaal naar de stad Alkmaar haalde
Als troostprijs voor het feit dat het kanaal toch echt door Alkmaar gaat
heeft Fontein Verschuir dan wel geen eigen fontein, maar wel een straat
en mag de burgemeester wiens overlevering druk wordt gebruikt voor de vaart
zich nu ook scharen bij het prominente gezelschap van AlkmaardersopdeKaart.
De burgermeester die Alkmaar bereikbaar wilde laten zijn
en de meeste burgers niet per se mee had in deze stad
omdat hij brokken maakte van het leeuwendeel der zaken
die de politieke veelvraat in zijn bewijsdrang aanraakte.
Noem de beste man de koning Midas van de bestuurlijke pech
en toch is hij door zijn eigen gemeente niet verstoten of verbannen
want als je goed kijkt in Alkmaar is hij eigenlijk nooit echt ver weg.
De stadsvader splijt het liefst de straat door midden,
pleit voor een waterweg dwars door Alkmaars ribben
dwars door het oude stadshart een nieuwe ader
die van Amsterdam tot voorbij Den Helder reikt
en tot vandaag nog steeds op Facebook-foto's prijkt.
Joris Brussel - Stadsdichter van Alkmaar
alkmaar. nl/s tadsdich ter.h tml
Alkmaar was aanvankelijk aanhanger van de patriotten. De patriottentijd
eindigde echter in onze stad op 30 mei 1788 met het ontslag van de leden
van de vroedschap. Fontein Verschuir greep zijn kans. Hij stelde zich kandi
daat en werd op 13 december 1788 als lid van de vroedschap aangesteld.
Hij verhuisde naar Alkmaar, maar moest zich nog wel even naturaliseren
tot Hollander. Zijn ster rees snel. Als afgevaardigde van Alkmaar maakte hij
deel uit van de Staten van Holland in Den Haag. Begin 1795 eindigde na zes
jaar deze carrière door de Bataafse revolutie.
Van 1795 tot 1803 was hij ambteloos burger. De start van de Franse tijd deed
echter zijn kansen keren. Voormalig stadhouder Willem V gaf vanuit zijn
ballingsoord in Duitsland zijn aanhangers groen licht om weer bestuurlijke
posten te gaan bekleden. Fontein Verschuir stelde zich direct beschikbaar.
Begin 1803 werd hij benoemd tot lid van de raad van Alkmaar. De raad koos
hem vervolgens in 1806 tot wethouder, waarna koning Lodewijk Napoleon
in 1808 hem tot burgemeester van Alkmaar benoemde. In 1811 verwis
selde hij het burgermeesterschap voor een regionale bestuurlijke functie.
De Franse overheid benoemde hem tot onderprefect van het uitgestrekte
arrondissement Hoorn.
De Fransen vertrokken uit het land. Nieuwe kansen voor Fontein Verschuir.
Koning Willem I benoemde hem in 1815 tot burgemeester van Alkmaar.
Een jaar later werd hij lid van de Tweede Kamer, die afwisselend in Brussel
en Den Haag vergaderde. In 1829 trad hij af, maar twee jaar later benoemde
de koning hem tot lid van de Eerste Kamer.
Begin 1838 stierf Fontein Verschuir.
Gedurende een periode van 50 jaar was Gijsbert Fontein Verschuir een
belangrijke en invloedrijke Alkmaarse bestuurder. Zijn bestuurlijke carrière
speelde zich af in woelige tijden en bestreek uiteenlopende perioden: de
Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, de Bataafse Republiek, de
Franse tijd en het Koninkrijk der Nederlanden. Zijn tijdgenoten waren niet
onverdeeld enthousiast over deze bestuurder. Zij vonden hem autoritair.
Toen Fontein Verschuir een keer zijn buitenverblijf Ter Coulster in Heiloo
verliet, gaf hij de tolgaarder een reprimande. Dit omdat deze naar het in
zicht van Fontein Verschuir niet snel genoeg het hek opende. De tolgaarder
reageerde zonder zijn hoed af te nemen met de woorden: “welnu gij zijt
ons lieven heer niet". Hij moest niets hebben van invloed van het volk op
het bestuur. Ook zijn medebestuurders zette hij vaak voor het blok.
Hij had bovendien een hoge eigendunk en was ijdel. Hij werd dan ook als
bestuurder meer gevreesd dan bemind. Desondanks verdient hij een plaats
in de geschiedenis van Alkmaar.
Een nieuw kanaal van Amsterdam naar Den Helder werd gezien als een
oplossing voor de steeds slechter wordende toegang van de haven van
Amsterdam via de Zuiderzee. Bij opening in 1824 was het kanaal - 80
kilometer lang - het grootste zeekanaal ter wereld. Zoveel mogelijk is
gebruik gemaakt van bestaande waterwegen waardoor het een kanaal met
vele bochten is geworden. Voor het tracé rond Alkmaar is onder andere de
loop van het vroegere veenriviertje de Rekere benut, dat oorspronkelijk
vanuit het Schermermeer in de Zijpe uitmondde. Het kanaal werd officieus
in december 1824 geopend met de doorvaart van de Oostindiëvaarder
Christina Berendina van Den Helder naar Amsterdam en de doorvaart van
het oorlogsschip Bellona in omgekeerde richting. De Bellona overnachtte
op 15 december aan het Zeglis en voer de volgende dag naar Den Helder.
Het was groot feest in de stad met vlagvertoon en muziek. Op 18 december
passeerde de Christina Berendina - door acht paarden getrokken - Alkmaar.
Na de eerste klachten van Alkmaarse zijde in 1826 over de geringe in
komsten werden de inkomsten in latere jaren veel beter. De stad bleek in
ruime mate profijt te trekken van de bloei van de omgeving met de aan- en
afvoer van agrarische producten. De industriële revolutie gedurende de
tweede helft van de 19e eeuw zorgde bovendien voor industriële
ontwikkeling langs het water. Fabrieken en bedrijven vestigden zich aan
de Kanaal- en Noorderkade, in de Schelphoek en langs de Eilandswal, het
Fontein Verschuir werd op 3 oktober 1764 in Franeker geboren. Hij ging naar
de Latijnse school en studeerde rechten aan de academie van Franeker.
Na zijn studie vestigde hij zich als advocaat in Leeuwarden. Hij was ook
direct bestuurlijk actief. In de toenmalige strijd tussen patriotten (republikei
nen) en prinsgezinden koos hij voor de laatste partij.
Het was Fontein Verschuir gelukt de regering te bewegen het kanaal door
de stad aan te leggen. Hij dacht hiermee de stad op te stuwen in de vaart
der volken. Dat laatste viel aanvankelijk tegen. Schepen legden niet aan
in de stad, want het oponthoud voor de sluizen in Purmerend werd benut
om daar te bevoorraden. Als zeehaven heeft de stad nooit veel betekenis
gehad. Pas op 4 mei 1825 legde een zeeschip aan om zout te lossen.
Alkmaar
i
VdK de Stad rf
1'
b t
i J
g
w.
OUDHEIDKUNDIGE VERENIGING
J
«Trmgwa virfwrl
gemeente ALKMAAR^
De gebruikte kaart met de plattegrond van de stad is een kaart
gemaakt in 1823 vervaardigd door S.P. van Diggelen. De kaart
maakt deel uit van de collectie van het Regionaal Archief Alk
maar en staat bekend onder de naam “Grondtekening van de
stad Alkmaar". De groep AodK vond het op de eerste plaats een
mooie, gedetailleerde kaart uit de periode dat onze hoofdper
soon leefde.
Ook een leuk gegeven is de vermelding van 'Het Nieuwe Ka
naal' op deze kaart.
De kaart van het Noordhollands kanaal is een artist impression,
getekend door de Alkmaarse kunstenaar Chris Duinmeijer.
Hier wordt het kanaal weergegeven op het huidige grondge-
De water- en levensweg
van Fontein Verschuir
-- -
M.
11--
>e/r Fontein Ver$chuW
'e Regionaal Archief
■Kv?
Zj I Ij
ttl
n
I
<7
Uil
I HtL-.
BÉ
r#
J.
