s
2
O
o
7
5/7
j
1
I
J
1
De groep AlkmaardersopdeKaart zet belangrijke Alkmaarders letterlijk op de kaart. Er wordt een kaart
gebruikt uit de periode waarin de grote Alkmaarder leefde. Op de kaart is een wandelroute aangege
ven langs de bezienswaardigheden die met de hoofdpersoon te maken hebben. Op de achterkant is
een beschrijving gegeven van het leven en werken van de hoofdrolspeler.
Deze uitgave is de achtste in de reeks: schrijfster Truitje Bosboom-Toussaint (2012), uitvinder en
filosoof Cornelis Drebbel (2013), waterkunstenaar Jan Adriaanszoon Leeghwater (2015), architect en
idealist Jan Wils (2016), de grootste schilder van Alkmaar Caesar van Everdingen (2016), dichteres,
zangeres, glasgraveerster en muze Maria Tesselschade Roemers Visscher (2017), de Grote of
Sint-Laurenskerk, bevallig geschilderd door Salomon van Ruysdael (2018).
Door de fusie van Alkmaar met Schermer en Graft-De Rijp kwamen er veel beroemde Alkmaarders bij,
waaronder de in De Rijp geboren Jan Boon junior die leefde van 1758 tot 1847. Jan Boon junior richtte
de nog immer actieve Maatschappij tot Bevordering van Nijverheid in De Rijp op.
De nalatenschap van Jan Boon was indrukwekkend. Na ruim 100 jaar leegstand werd in 1983 besloten
het voormalige woonhuis van zijn dienstboden, achter het pand van de Maatschappij - het Walhuis
(1725) -, te restaureren en het Museum Jan Boon daar in te vestigen. In juli en augustus is het Walhuis
in de weekenden van 13.00 tot 16.00 uur geopend. De entree is gratis. In deze zomermaanden is er
De kaart was getekend op schaal 1:1000 en is oorspronkelijk zwart-wit.
Probeer met behulp van de windroos het noorden te bepalen.De kaart van de
Academie is voor deze gelegenheid ingekleurd door Chris Duinmeijer.
een expositie te zien van diverse stukken, waarbij met name de zeekaarten bijzondere
aandacht krijgen. De ingang van het museum bevindt zich aan de Rechtestraat tussen
de percelen 146 en 148.
Buiten De Rijp is Jan Boon nog niet erg bekend. Hierin wil de groep Alkmaardersopde
Kaart verandering brengen door deze editie, waarin hij en zijn werken centraal staan.
Een wandelroute langs bezienswaardigheden rond Jan Boon
junior in De Rijp
1. Woning Jan Boon junior
Rechtestraat 146, De Rijp, niet voor publiek toegankelijk
De woning waar u voor staat
is de directeurswoning van de
Maatschappij tot Bevordering
van de Nijverheid ('Maatschap-
pijhuis') en stamt uit 1914, ont
worpen door de gemeentear-
chitect Arie van Aken. Het is de
vervanger van de oorspronke-
2. Het Walhuis
Rechtestraat 146, De Rijp, achter de
woning van Jan Boon junior.
Openingstijden vast: in juli en
augustus van 13:00 tot 16:00 uur,
alléén op zaterdag en zondag.
Kijk voor extra activiteiten op de
website: www.museumjanboon.nl
Achter het woonhuis ligt het zogenaamde 'Walhuis' daterend uit
1725. Het huis staat met één zijde in de sloot en is hevig scheefge
zakt. Dit voormalige pakhuis diende als personeelswoning voor de
dames Dolleboter, die bij Jan Boon als dienstbodes werkten.
Na ruim 100 jaar leegstand werd in 1983 besloten het pand te res
taureren en er een deel van de Jan Booncollectie tentoon te stellen.
3. Lijnbaan De Poel
Grafterbaan 6, Graft, niet voor publiek toegankelijk.
Lijnbaan De Poel ligt enigszins buiten de wandelroute in Graft.
Het had zijn naam te danken aan de 'baander' Jan Aertz. Poel, die
de lijnbaan in 1638 kocht. Eind achttiende eeuw nam de familie
7. De Doopsgezinde Vermaning
Jan Boonplein 18, De Rijp, buiten diensten, niet
voor publiek toegankelijk.
4. Het voormalige Doopsgezinde Weeshuis I
Vlaander 8, De Rijp, niet voor publiek toegankelijk.
6. De Grote Kerk
Grote Dam 6, De Rijp. Openingstijden:
van 2 mei t/m september wo-zo
van 13-16.30 uur.
In 1902 begon de Maatschappij tot
Bevordering van de Nijverheid met
een nieuwe activiteit, namelijk de
oprichting van de tabak- en siga
renfabriek 'De Nijverheid'. Helaas
leed dit bedrijf grote verliezen en
uiteindelijk werd in 1913 de stekker
eruit getrokken.
9. Buizen- en de Balkenhaven
vanaf de Balkenhaven met zicht op de
gashouder, Vermaning en Grote Kerk
10.Museum In 't Houten Huis
Tuingracht 13, De Rijp, www.houtenhuis.nl
Openingstijden: Vanaf april op di-zo van 13
17 uur. Vanaf juni om 11 uur geopend. In de
wintermaanden op zondag van 13-17 uur
Het stijlvolle pand in Eclectische trant
is een van de grootste gebouwen in de
kern van De Rijp en heeft als enige aan
de Tuingracht een afgesloten voortuin.
Achter het ronde raam in de top zit een
kwikbarometer die de luchtdruk via een
wijzer zichtbaar maakt.
Het was de eerste openbare wijzerba-
rometer op het vasteland van Europa.
Vroeger bevond zich boven de monu
mentale ingangspartij een metaalwijzer-
thermometer. Er hebben nauwelijks
wezen in gewoond.Betrekkelijk kort na
het gereedkomen werd het al door twee
gezinnen bewoond.
De gebruikte kaart is in 1940 getekend door een van de cursisten van de Academie van
Bouwkunst te Amsterdam die al schetsend en tekenend voor studieopdrachten door
De Rijp zijn getrokken. Als ondergrond werd gebruikt:
"PLATTEGROND der GEMEENTE RYP getekent en bemeten door Fritsen in den Loop der
jare 1817. Opgedragen aan den Raad van die gemeente en ten aandenken aangeboden
door den ondergetekende aftredende Schout der genoemde gemeente
G.J. van HOOLWERFF.”
8. Voormalig terrein gasfabriek
Jan Boonplein, De Rijp, het zuidelijke par
keerterrein, tegenover de Sint Jacobsbuurt
lijke woning van Jan Boon. Aan de overkant van het Maatschappij-
huis ligt de 'overtuin' met beschermde knotlinden.Naast de tuin is
een koetshuis gebouwd. Het hekwerk langs de tuin is in een halve
ronding geplaatst zodat de koetsen gemakkelijk konden keren.
Boon het bedrijf over. Hier kon zwaar touwwerk worden gemaakt,
zoals een ankertros dat was opgebouwd uit drie strengen van
elk zestien garens. Jan Boon junior kreeg deze touwslagerij met
paardenmolen, teerhuis en baanhuis toebedeeld na het overlijden
van zijn vader. Toen Jan Boon junior overleed, ging De Poel naar De
Nijverheid.
Eind 1800 liep de vraag naar
zwaar touwwerk snel terug door
de komst van stoomschepen
en de machinale fabricage van
staaldraad.In 1905 werden de
gebouwen, het baanpad en het
erf verkocht.
Het weeshuis dateert van vóór 1647 en
herbergde op zolder elf bedsteden. Vanaf
1854 kreeg het weeshuis geldschenkingen
uit de nalatenschap van Jan Boon junior.
Het ging om een jaarlijks bedrag van 500.
Omstreeks 1860 was Simon Appel voorzit
ter van het College van Regenten van het
weeshuis en directeur van de Maatschappij
tot Bevordering van Nijverheid. Later, in april
1880, werd hij zelfs burgemeester van De
Rijp. Appel is op 73-jarige leeftijd 'verdron
ken' nadat hij de maatschappij voor 30.000
had benadeeld. Het pand op de Vlaander 8 heeft tot 1866 als
weeshuis dienst gedaan. Daarna is het weeshuis aan de Tuingracht
16 geopend. Tot 1895 is het door de Doopsgezinde Gemeente ge
bruikt als lagere school, waarna het woonhuis werd.
De Maatschappij tot Bevordering
van Nijverheid nam in 1878 de
gasfabriek van Jakob Rijkers over.
Dit bleek een slimme zet en is van
groot belang geweest voor het dorp. Al snel werd in 1901 een nieu
we fabriek gebouwd, de oude was 'op' en had tevens onvoldoende
capaciteit om aan de grote vraag naar gas te voldoen. Een tweede
grotere gashouder werd in 1910 geplaatst. Als gevolg van de sterk
gestegen ijzerprijs in de Eerste Wereldoorlog, werd in 1917 de eer
ste gashouder gedeeltelijk gesloopt en omgebouwd tot cokeshok,
een plek waar verbranding van steenkool plaatsvond. De gasfabriek
heeft nog tot 1959 bestaan en is kort daarna gesloopt. De fundering
van de laatste gashouder tekent zich af in het plaveisel.
Het voormalige Algemene Wees- en
Armenhuis herbergde van 1938 tot
1960 op de zolder het depot van het Oudheidkundig Genootschap,
beneden woonden twee gezinnen. Vanaf 1946 was het in gebruik
bij de Kruisvereniging. En sinds 2003 is het
museum geworden waar de geschiedenis
van het Schermereiland uitgebreid wordt
behandeld. Alle belangrijke thema's van dit
gebied komen voorbij: de haringvisserij,
de walvisvaart, houten huizen, nijverheid,
Doopsgezinden en de familie Boon.
Eén van de topstukken van het museum is
het schilderij van de grote brand in 1654 van
Egbert van der Poel. Een deel van de collectie
Jan Boon is permanent tentoongesteld in de
Regentenkamer.
Aan de Grote Dam staat de
Nederlands Hervormde Kerk.
De stenen kruiskerk werd
gebouwd in een periode van
welvaart en bloei. Dat is terug te zien in de
grootse opzet. Volgens zijn wens werd Jan
Boon junior na zijn dood in 1847 begraven in
de Grote Kerk, naast zijn in 1826 overleden
vrouw Trijntje Lakeman.
Koning Willem II verleende hiervoor bijzon
dere ontheffing, aangezien de wet sinds 1830
het begraven in kerken verbood.
Zo is Jan Boon één van de laatste Nederlan
ders die in een kerk is begraven.
Beide havens zijn aangelegd voor
de activiteiten met betrekking tot
de haring- en walvisvaart. Volgens
het Rijper Zee Postil, het preken
boek voor zeevarenden, laten de Rijpers al in 1507 haringhuizen
uitvaren, waarschijnlijk vanuit de Tuingracht, de Kralingergracht
en achter de sluis. De Buizenhaven of Zuiderhaven werd in 1625
gegraven en de Balkenhaven in 1650.
Vier jaar later woedde de grote brand door het dorp, maar wonder
boven wonder bleven tachtig haringbuizen in de haven behouden.
Walvisvaarders hebben nooit in De Rijp aangemeerd. Als je van
het Jan Boonplein naar het oosten loopt langs de Meelzak naar het
Baanmanslandje, loop je tussen de twee havens. Het voormalige
sportveld rechts was voorheen water en is na de Tweede Wereld
oorlog met vuilnis gedempt. Wat nu nog over is gebleven is een
kleine passantenhaven.
11. Het voormalige Doopsgezinde Weeshuis II
Tuingracht 16, de Rijp, niet toegankelijk voor publiek.
5. Sigarenfabriek De Nijverheid
Nieuwland 2, De Rijp, niet voor publiek toegankelijk.
F 1 I
'■'in
In 1574 bouwden de Doopsgezinden een
houten kerk op de huidige plaats.
Vlak na de grote brand van 1654 - waar
bij het kerkgebouw in vlammen opging
- begon de bouw van een nieuwe kerk.
De kerk is tweehonderd jaar later gron
dig verbouwd en gerestaureerd. Omdat
een volgende restauratie van de impo
sante kerk niet kon worden opgebracht
is de kerk in 1950 gesloopt. De huidige kerk werd drie jaar later
gebouwd. De Doopsgezinden waren direct na de Reformatie zeer
talrijk in De Rijp vertegenwoordigd Vele zeer aanzienlijke reders en
kooplieden behoorden
tot haar leden. Zo ook
de familie Boon.
De Doopsgezinde
Diaconie was een van
de aandeelhouders
van de Maatschappij
tot Bevordering van
Nijverheid.
H
O O
*i
J
