h'i
9
'i.
S
B
M l
J
I
h
Kade
aF
De groep AlkmaardersopdeKaart zet belangrijke Alkmaar-
ders letterlijk op de kaart. Er wordt een kaart gebruikt uit
de periode dat de grote Alkmaarder leefde. Op de kaart
wordt een route aangeven langs de bezienswaardigheden
met betrekking tot de hoofdpersoon. Op de achterkant van
de kaart wordt een beschrijving gegeven van het leven en
werken van de hoofdrolspeler. Deze uitgave is de zesde in
de reeks: schrijfster Truitje Bosboom-Toussaint(2012), uit
vinder en filosoof Cornelis Drebbel(2013), waterkunstenaar
Jan Adriaanszoon Leeghwater(2015), architect en idealist
Jan Wils(2016) en de grootste schilder van Alkmaar, Caesar
van Everdingen(2016) werden eerder in kaart gebracht.
De hoofdpersoon in deze editie is Maria Tesselschade
Roemers Visscher, dichteres, zangeres en glasgraveer-
ster(1594 - 1649). De gebruikte kaart (gedateerd 1650) is
gemaakt door de beroemde kaartenmaker Joan Blaeu. De
ingekleurde versie is beschikbaar gesteld door Regionaal
Archief Alkmaar.
Bij de keuze van Maria Tesselschade heeft de groep Alk-
maardersopdeKaart willen aansluiten op de actualiteit.
Een grote brand op 1 januari 2015 verwoestte een grote
brand het huis in de Langestraat waar Maria Tessel-
schade heeft gewoond. Tijdens archeologisch onder
zoek op het perceel van Maria Tesselschade is een
beerput gevonden met persoonlijke spullen, fragmen
ten van gegraveerd glas, een ring en een schoen. Na
gedegen onderzoek is vastgesteld dat deze zaken met
zekerheid van Maria Tesselschade zijn geweest.
In samenwerking met Erfgoed Alkmaar richt Stede
lijk Museum Alkmaar van juli tot oktober 2017 een
tentoonstelling in rond Maria Tesselschade en de
vondsten.
Van Maria Tesselschade is geen portret overgebleven.
Tussen 1770 en 1952 heeft men gedacht dat dit vrou
wenportret uit 1605 van de bekende Hendrick Goltzius
Maria Tesselschade moest voorstellen, maar onder
zoek heeft uitgewezen dat dit een onterechte interpre
tatie moet zijn. Toch heeft het sinds de 19e eeuw onze
beeldvorming over Maria Tesselschade beïnvloed. Het
is bij alle voorstellingen van de Muiderkring sinds die
tijd uitgangspunt geweest.
2. De Grote of Sint-Laurenskerk, Koorstraat 2
De kerk is in de zomermaanden geopend op dinsdag t/m
zondag, van 11.00 tot 17.00 uur.
Allard Crombalch, de echtgenoot van Tesselschade, was
geen lid van de protestantse gemeente. Toch is het wel
waarschijnlijk dat ze in de Grote Kerk gekerkt hebben, op
een steenworp afstand van de huizen waar ze gewoond
hebben. Haar man en haar dochtertje Teetgen zijn
beiden begraven in de Grote Kerk en ook haar oudste zus
Anna heeft er een grafsteen. Tesselschade zelf is begra
ven in Amsterdam, in de Oude Kerk, dichtbij het huis van
haar zus Geertruy, die haar tijdens haar laatste levensjaar
verpleegd heeft.
Wandelroute langs Alkmaarse plekjes van Maria
Tesselschade Roemer Visscher
1. Café-restaurant De Nachtegaal, Langestraat 100
Tot voor kort een "gewoon" maar welbekend Alkmaars
restaurant, sinds 2015 toegevoegd aan de schoenenzaak
waar ondernemer Waardijk onderdak zocht nadat zijn
zaak door brand was verwoest in de nieuwjaarsnacht
van dat jaar. Het pand behield ook in combinatie met
de schoenenverkoop zijn functie. Ter gelegenheid van
de aandacht voor Tesselschade is er tijdelijk een vitrine
ingericht over haar en haar bezittingen.
4. De Nieuwe of St. Sebastiaansdoelen (1618) en de
Oude of St. Jorisdoelen (1509), Doelenstraat 3 en 23
Oude en Nieuwe Doelen leken qua bouw op elkaar; nu
zijn alleen de Nieuwe Doelen als gebouw nog herken
baar. Na de vestiging van het Stedelijk Museum Alkmaar
daar, van 1968 tot 2000, is er een restaurant gevestigd.
Op de plaats van de Oude Doelen staat sinds rond 1900
de Wilhelminaschool, tot voor kort in gebruik als Grafisch
Atelier. In de Oude Doelen vond de Oude Schutterij, waar
van Crombalch lid was, onderdak.
De schutterij was de burgerwacht die zorgde voor orde
en veiligheid in de stad. Alle burgers die daartoe in
staat waren, waren verplicht om dienst te doen in de
schutterij. De schutters lieten zich vaak afbeelden op
monumentale groepsportretten. De schutterij speelde
een belangrijke rol in het sociale en culturele leven van
de stadsgemeenschap. Als er geen aanleiding was om
Alkmaar te verdedigen bloeide het verenigingsleven
op. Er werden dan op het Doelenveld (achter de Nieuwe
Doelen) schietwedstrijden gehouden.
Via de Doelenstraat, Sint Jorisstraat, de Ramen en de
Gedempte Nieuwesloot gaat de route naar
5. Magdalenenstraat 9
Het jonge paar heeft zich na hun huwelijk in eerst ge
vestigd in de Korenstraat en later in de St. Magdalenen-
straat, ook wel Schapesteeg genoemd. Dat moeten be
scheidener panden geweest zijn dan het chique huis aan
de Langestraat. Geregistreerd is dat het pandje van Royal
Affair, iets voor de hoek rechts, in het bezit geweest is
van de Crombalchs. Of ze ook juist daar gewoond hebben
is niet zeker. Het kan ook een beleggingspand geweest
zijn, bedoeld voor de verhuur. Via de Achterstraat rechtsaf
de Langestraat in naar
Sir Lawrence Alma-Tadema,
Jonge vrouw met luit (Luit-
spelende Tesselschade met
haar dochters in haar tuin in
de Langestraat), 1876-1877,
Rijksmuseum
7. Hoek Laat/Diggelaarssteeg, Statie van St. Laurentius
In 1641 ging Tesselschade officieel over tot de katholieke
godsdienst. Het merendeel van de Alkmaarders was ka
tholiek gebleven. In die tijd ontstonden er twee seculiere
katholieke gemeenten: één in een huis in de Lange
straat en de tweede, in 1613 gestart in een woonhuis aan
de Diggelaarsteeg. De woonhuiskerk werd in 1645 een
schuilkerk: de Laurentiusstatie. Aan de woningen langs
de straatkant op de afbeelding is te zien dat het stads
bestuur erop lette dat zo’n statie niet teveel op een kerk
leek. Door Pierre Cuyper werd op deze plaats de Domi-
nicuskerk gebouwd, tussen 1863 en 1866. Bij de afbraak
in 1985 is daarvan een torentje blijven staan, nu nog te
herkennen, links naast de Primark.
8. Oudegracht 178, woonhuis van Francesca Duarte
Francesca Duarte, goede vriendin van Tesselschade, was
een telg uit een Portugese handelsfamilie, die vanuit
Antwerpen gevlucht was naar de Lage Landen. Zij kon
erg mooi zingen en had dan ook de bijnaam "de Portu
gese nachtegaal". Zij woonde al jaren in Alkmaar toen
Tesselschade zich daar vestigde. Hooft nodigde beide
vriendinnen met hun echtgenoten en kinderen herhaal
delijk uit om het samenzijn van vrienden op het Mui-
derslot luister bij te zetten met hun gezang. Ook na het
overlijden van Crombalch trokken de dames vaak samen
naar het Muiderslot.
9. Koorstraat: het eerste woonhuis van de Crombalchs
stond in de Korenstraat, nu de Koorstraat. Onbekend is op
welk nummer. Kijk hiervoor naar rechts.
Daarna linksaf richting de Molen van Piet.
10. Huize Bellevue Tesselschade,
Kennemerstraatweg 11
Rond dit pand bestaat er nogal wat verwarring. Een 19e-
eeuwse eigenaar meende uit de koopaktes op te kunnen
maken dat Tesselschade Roemers Visscher hier een huis
had gekocht, maar dat moet haar zus Anna geweest zijn.
Zij woonde in de Wieringermeer en zocht een woonhuis
in Alkmaar om te gaan wonen met haar zonen, die naar
de Latijnse school moesten. Extra complicatie: het blijkt
niet om dit huis te gaan, maar om het iets verderop aan
de Kennemerstraatweg gelegen pand van de Raad voor
de Kinderbescherming.
3. Stedelijk Museum Alkmaar, Canadaplein 1
Het museum is geopend op dinsdag t/m zondag van
10.00 tot 17.00 uur.
In de museumzaal "Victorie" in het souterrain bevindt
zich rechtsachter, midden boven tegen de achterwand
het Schuttersstuk van Zacharias Paulus. Een prominente
plaats wordt ingenomen door Allard Crombalch, de
knappe schutter op wie Tesselschade op slag verliefd
werd toen ze hem in de kerk zag zitten. In zijn kleurrijke
kleding vormt hij bepaald een middelpunt.
In de kleine zaal, direct links na de hoofdingang, wordt
in de zomer van 2017 een tentoonstelling gewijd aan
de archeologische vondsten die zijn opgedoken in de
beerputten van het huis in de Langestraat. Daar heeft
Tesselschade met haar "Crommetje" (zo noemde de
dichter Hooft hem) en hun kinderen vanaf 1629 gewoond.
De meest verrassende vondst was een ring van goud met
een diamant, geslepen met 24 facetten, die wel aan Tes
selschade moet hebben toebehoord. Waarschijnlijk heeft
zij deze gekregen als morgengave, het cadeau dat de
bruidegom zijn bruid gaf na de eerste huwelijksnacht. De
ring werd beschermd door een stopringetje; beide laten
zien hoe tenger de hand van Tesselschade geweest is.
Ook het elegante hakschoentje dat gevonden is, een ma
tje 36, geeft aan dat de draagster niet grof gebouwd was
Via de Paternosterstraat, de Paardenmarkt en de Ko
ningsweg gaat de route naar
,7/
V
Een hevige brand in de
nieuwjaarsnacht van 2015
heeft twee winkelpanden
op deze plaats verwoest.
Daardoor had de Archeolo
gische Dienst de gelegenheid de beerput laag voor laag
af te pellen. De laag van Tesselschade was goed traceer
baar. En heel ongewoon in die tijd: er zijn geen pijpenres-
ten gevonden.
Statie St. Laurentius, hoek Laat/Diggelaarssteeg, C.W.
Bruining, 1861, Regio
naal Archief Alkmaar
Daarnaast waren er ver
schillende ordes actief
in particuliere huizen,
Franciscanen, Jezuïeten en later ook Dominicanen. Het
schijnt dat Tesselschade vooral onder invloed geweest
is van de Franciscanen. Linksaf over de Laat en rechtsaf
door de Ridderstraat naar de Oudegracht
6. Langestraat 60
Hier stond het deftige huis, waar de familie in 1629 is
gaan wonen, waar Allard en zijn kinderen zijn gestorven
en waar Tesselschade is blijven wonen tot zij zich in het
jaar van haar dood wegens ziekte bij haar zus in Am
sterdam terugtrok. Hier zijn Huygens en zijn zwangere
Susanne op bezoek geweest in 1633. Ook Hooft kwam
daar soms langs. Sinds 1636 kwam Barlaeus er ook regel
matig op bezoek. Hij beschrijft haar huis in een uitvoerig
lofdicht als een zetel van kunst en wetenschap en haar
tuin als een mythologische lusthof. Hij maakt melding
van de aanwezigheid van tulpen, toen zeer kostbaar, in
haar tuin.
I
3
r-
té 'i
~'ur>
ju»
OuJt
ItiaMiAtrA
D.D. PRjF.TORI. CONSVLIRVS. 5CABINLS.
toticji Senatui Reipublicx AlcniaricnfiL
r^uLm D. J). 1). of
icann/s Hum
-7$ Ik
- v x.
BSS!
te
19
