f
s.
jffA
1
8
]i
KM
K L-t
1‘S’
J:
ff -
Beschrijving Jan Wilsroute.
16-03-16 10:05
Alkmaarders op de Kaart
De Stichting Alkmaarders op de kaart zet belangrijke Alkmaarders letterlijk op de kaart. Dit is de vierde uitgave, gewijd
aan de architect Jan Wils, die leefde van 1891 tot 1972. Eerder verschenen in deze serie kaarten met informatie over
Truitje Bosboom-Toussaint, Cornelis Drebbel en Jan Adriaanszoon Leeghwater.
De stichting portretteert jaarlijks een bekende Alkmaarder, die een belangrijke bijdrage heeft geleverd aan het cultu
reel erfgoed in onze gemeente. Aan de hand van een kaart van de stad volgen we de levensloop van de hoofdpersoon
en laten zien waar we hun bijdragen aan de ontwikkeling van Alkmaar nog altijd kunnen terugvinden.
3 Schapenbrug
De Schapenbrug staat ook wel bekend onder de bijnaam 'Kijfbrug'. Die
naam is ontstaan in 1558 nadat er een conflict was ontstaan tussen
enerzijds de bewoners van de Voordam en anderzijds de bewoners van
het Fnidsen en de Mient over het plaatsen van een hulpwaag op de
Voordam. Dit conflict werd toen opgelost door de aanleg van een brug.
De huidige Schapenbrug werd gemaakt door de firma Spruit en Wils.
Dit gegeven en daarbij de niet gesigneerde tekeningen in het bezit van
Jan Wils doen veronderstellen dat hij het ontwerp getekend heeft als
volontair bij de Gemeente Alkmaar.
Schapenbrug, Waagplein-Voordam, Alkmaar
1. Geboortehuis van Jan Wils
U start deze route bij het begin van het leven van Jan Wils: het geboor
tehuis. Dat huis heeft plaats moeten maken voor het warenhuis van
Vroom Dreesman. De plaquette boven de pinautomaat herinnert hier
nog aan.
Ter hoogte van het V&D-gebouw op de Laat.
2. Verdronkenoord 123
In 1913 gaf P Bouma aan Wils de opdracht zijn huis te verbouwen. Het
moest een winkel worden met bovenwoning. Dit was een van de eerste
opdrachten die Wils kreeg. Hier kan al de invloed van Berlage afgele
zen worden. Door het gebruik van natuursteen, de brede boog van het
winkelraam en de strakke inrichting van de gevel, is de kenmerkende
stijl van de beroemde architect te bespeuren. Ziet u het opmerkelijk
siermetselwerk van de dakkapel en onder de dakgoot?
Verdronkenoord 123, Alkmaar.
4 .De Harmonie (theather-/filmzaal)
In 1912 klaagde een criticus in de krant over tocht in de vestiaire, harde
zitplaatsen, weinig beenruimte, en een te krap toneel zonder ruimte
voor muziekbegeleiding.
Misschien was dit de aanleiding om in 1913 de kleine zaal van De Har
monie te verbouwen. Wils kreeg hiervoor de opdracht van W. de Lange.
Al eerder tekende hij in 1909 een ontwerp voor de schoorsteenmantel
in de kleine zaal, wat een dominant en monumentaal element in deze
zaal zou worden. In 1923 keert Wils terug voor nog een verbouwing
van De Harmonie. Hij maakte een totaal nieuwe indeling voor een zaal
bestemd voor 540 personen. Daarnaast brak Wils de oorspronkelijke
indeling van een aantal kleine ruimten open en creëerde een vestibule
en een grote foyer met wandelgang.
Lombardsteeg 2, Alkmaar
10. Wilhelminalaan 2
Het woonhuis met notarispraktijk van J. de Lange is het voorbeeld van
een door Frank Lloyd Wright geïnspireerd werk van Wils. Dit huis is een
rijksmonument omdat dit een vroeg voorbeeld is van de invloed van
Wright op het oeuvre van de architect Jan Wils. De interieuronderdelen
ontworpen door Theo van Doesburg zijn een bijzondere toevoeging
aan het huis. Ook de terracotta reliëfs die Willem C. Brouwer vervaar
digde in de voorgevel en de twee bijzondere schouwen. Van Doesburg
leverde een belangrijke bijdrage aan de vormgeving van het interieur
in de trant van De Stijl. Hij ontwierp drie glas-in-loodramen voor de
hal, die zijn overgebracht naar het Stedelijk Museum in Amsterdam,
evenals de kleurstelling voor de diverse vertrekken. Aan de voorkant
is in de pijlers, de horizontale banden en de raamzetting de invloed
van Wright herkenbaar. Aan de achterkant probeerde Wils de natuur
ervaring te versterken door de salon en eetkamer door middel van
een terras met de tuin te verbinden. Alkmaarders vonden het huis De
6. Woonhuis met garage Geesterweg 2 en 3.
In opdracht van kaasfabrikant H. Eyssen is dit woonhuis met autoga
rage ontworpen door de Wassenaarse architect Co Brandes. Evenals
Wils was hij beïnvloedt door Frank Lloyd Wright. Het is gebouwd in
Haags expressionistische stijl, te herkennen aan het gebruik van so
bere baksteen muurvlakken die horizontaal worden geleed door be
tonnen gevelbanden, luifels en overstekende daken. Wils was samen
met Brandes een representant van 'de Nieuwe Haagse School' en hij
schreef artikelen in het door Brandes opgerichte tijdschrift 'Levende
Kunst'. Het huis, waarvoor de vergunning in 1932 werd afgegeven, is
gebouwd door de firma Ringers. De garage volgde in 1938 naar een
ontwerp van J.N.Ringers.
Geesterweg 2-3, Alkmaar
7. Dubbel woonhuis aan Westerweg 82 en 84
Het dubbele woonhuis aan de Westerweg heeft Wils in 1913 ontwor
pen in opdracht van B. Hoek en A. Storm. Hij begon aan dit project
vlak nadat hij het ontwerp maakte voor de Kennemergarage. Het is
dan ook niet verwonderlijk dat dit dubbele woonhuis veel gelijkenis
sen vertoont met het ontwerp van die garage. Let u maar eens op de
overkapping van de erkers en de symmetrische opzet. De terracotta
elementen op de voorgevel zijn gemaakt door W.C. Brouwer, een ke
ramist waar Wils veelvuldig mee samenwerkte. U zult dit soort orna
menten vaker tegen komen langs deze route.
Westerweg nr. 82 en 84, Alkmaar
8. Dubbel woonhuis aan Nassauplein 12 en 13
Wils zocht via het kunstenaarscollectief De Stijl de samenwerking op
met schilders en architecten. Een mooi praktijkvoorbeeld hiervan zijn
de twee herenhuizen aan het Nassauplein, die Wils in 1918 ontwierp.
Beide huizen maken samengevoegd een geweldige ruimtelijke im
pressie. De schilder Huszar, die ook deelnam aan De Stijl, was waar
schijnlijk betrokken bij het bepalen van het kleurenschema voor het
interieur. Dit is echter niet zeker, maar kleurensporen duiden hierop.
Wel is bekend dat de woon- en eetkamer van het hoekhuis (Nassau
plein 13) voorzien waren van een muurschildering, samengesteld uit
kleurige driehoeken. Het dubbele woonhuis is inmiddels een rijksmo
nument om de volgende reden: "Een voorbeeld van moderne woon
huisarchitectuur uit het eerste kwart van de 20ste-eeuw, opgetrokken
in kubistisch-expressionistische trant. Tevens is het pand van belang
als karakteristiek onderdeel uit het oeuvre van de architect Jan Wils.”
Nassauplein nr. 12 en 13, Alkmaar
9. Woonhuis Nassauplein 23
Ook deze villa is door Co Brandes ontworpen in opdracht van S.W. Eys
sen. De villa is gebouwd in 1927. De Haagse School is hier ook weer
herkenbaar door het gebruik van baksteen en voegen en banden van
beton bij de kozijnen en balkons.
11. Kennemergarage
Wils heeft vele rijksmonumenten achtergelaten in Alkmaar. Ook de
Kennemergarage op de Kennemerstraatweg is hier een voorbeeld
van. Ook een van zijn vroege werken. Hij bouwde dit tussen 1912
1913 in opdracht van de firma Stikkel, Oly en Ten Zeldam. In die tijd
begonnen steeds meer mensen gebruik te maken van de auto. Hier
mee steeg ook de vraag naar een goed onderdak voor de kwetsbare
en onderhoudsintensieve auto's van die tijd. Niet iedereen had het
geld of de ruimte om zelf een garage te bouwen. Daarom was het
gebruikelijk om een standplaats te huren in een garage. De Kenne-
mergarage bood plek aan 20 auto's en beschikte ook nog over een
kantoor en een woning voor de chef. De garage moest passen binnen
de chique buurt van de Alkmaarder Hout. Het monumentale gebouw
had een geheel symmetrische gevel, waarbij de boogluifel boven de
poort een opvallend element was, evenals de twee erkers met hun
halfbolvormige overkapping en het grote mansardedak. Ook bij dit
gebouw versierde W.C. Brouwer de gevel met terracotta elementen.
De garage en werkplaats zijn overdekt met een boogvormige kap van
gewapend beton.
Kennemerstraatweg nr. 6, Alkmaar
12. Tuinmanshuisje
In 1912 nam de 21-jarige Wils deel aan een prijsvraag die werd ge
organiseerd door de landelijke vereniging van baksteenfabrikanten.
Hij stuurde een ontwerp in van een tuinmanshuisje onder de naam
''t Huys'. Hoewel hij uit 120 inzendingen op de tweede plek terecht
kwam, is het project later wel gerealiseerd. In zijn toelichting om
schrijft Wils de leidraad voor zijn ontwerp: "Het moest toch een goed
beschutte plek zijn, waar men zich "thuis” voelde als buiten de storm
gierde door de ijle dennentoppen en de dorre takken tegen elkaar
klapten, waar men zich beschut wist als de regenbuien kletsten tegen
de ruiten." De jury kon het ontwerp zeker waarderen: "Het heeft iets
fijns, en het teekenwerk verraadt een gevoelige hand."
Nieuwpoortslaan 22, Alkmaar
13. Alkmaarse tribune
Via de Sportlaan heeft u uitzicht op de tribune van het Gemeentelijk
Sportpark, gebouwd in 1929. De gemeente Alkmaar vroeg op 6 maart
1929 Jan Wils - de inmiddels beroemde architect van het Olympisch
Stadion - schoorvoetend door middel van een brief om de tribune te
ontwerpen: Wij zijn er ons van bewust, dat de bescheiden omvang
van het plan dit beroep niet wettigt, doch wij hebben eenige hoop
dat u aan uw geboortestad den dienst zoudt willen bewijzen die van
U weinig arbeid zal vragen en voor ons van groote beteekenis zal zijn."
Wils gaf gehoor aan dit verzoek en ontwierp de eerste kolomvrije
tribune van Europa. Hierdoor werden toeschouwers niet in hun zicht
beperkt. Dit was voor die tijd een unieke constructie en één van de
redenen waarom de tribune in 2002 tot gemeentelijk monument is
uitgeroepen. De tribune is bij een recente grondige renovatie voor
een deel met glas afgesloten. En helaas kreeg de kap dunne metalen
steunen waardoor deze niet meer 'zweeft' en het unieke karakter is
bedorven.
Sportlaan Alkmaar
Lange een vreemd bouwwerk, blijkt uit een brief uit 1917 waarin Van
Doesburg aan Antony Kok, medeoprichter van De Stijl schreef: "Alk
maar revolteert! Je begrijpt hoe de lui stonden te kijken. Ze begrijpen
er niemendal van, maar durven er toch niet tegen in te gaan."
Wilhelminalaan nr. 2, Alkmaar
5 Meubelfabriek
Inmiddels hebben we kennis gemaakt met de architect Jan Wils. We
fietsen of wandelen langs de rijksmonumenten die hij in Alkmaar heeft
achtergelaten, maar ook het interieur van de huizen fascineerde Wils.
Aan het begin van zijn carrière ontwierp hij ook meubels en andere
interieuronderdelen. Sinds 1917 deed hij dit in opdracht van de Alk-
maarse meubelfabriek Eik en Linde. Toch zag niet iedereen de potentie
van Jan Wils als meubelontwerper. Zijn vriend Huszar kon namelijk op
dat gebied geen talent in hem ontdekken en stak dit niet onder stoel
of banken. Toch had Wils een duidelijk doel voor ogen als het ging om
ontwerpen van meubels. Volgens hem moesten mensen in deze nieu
we tijd zich kunnen omringen met voorwerpen die eigentijds waren.
De overdaad aan antieke decoraties was ouderwets, eenvoud had de
voorkeur. Toch heeft Wils enig succes kunnen boeken met het ontwer
pen van meubels. Zo ontwierp hij in 1933 een bank in het park van Huis
ten Bosch voor de koninklijke familie en een schrijftafel voor prinses
Juliana. Wils heeft nog tot 1939 meubels ontworpen voor de Alkmaarse
meubelfabriek.
Lindegracht 10-16, Alkmaar
Hedcrl
Ik maar.
I wandelkaart route Jan Wils2016.indd 1
V3
I
0“
flQCCs;
'O
0/
0>
Q
- JC
J
<0 -
.«H
wlf-. I Ti
stteL
6i
Hc
6b
64 Ge
65 Wu’
66 La
dy -Ba
6« J3*
6$ hfo
Wal
7/ Alc
UM
e-itst'voc
ZaterLe
cut. St«
nclBc-dr
<rui«>
7
liH
'SC rant
1-s.s.cloooL
AtubachtssebooL
33 stads. £iek«-nfo ut»
5/ AintEüsabetbs GesticUt
Si Karenhuis
Bu,''gê'r’Vcesnuis
54 PrvanTe^Ln<^ei
HM
)iu
it
p ’Tüc
-p_ dv? 0 0^.1 x
G v o q
