September 1657 doet de kerkeraad van Oosterend het
verzoek om te werken aan een scheiding der gemeenten
"Toonende met eenen de nootsaakelijkheijt van de ge-
melde separatie". Het preken in twee dorpen en de huis-
bezoeken, alles te voet, zomer en winter, zal voldoende
reden zijn geweest. Harmen Craech wil zich graag inzet-
ten voor deze separatie en we zien hem reizen maken
naar Den Haag en Alkmaar om de scheiding te bepleiten
bij de Staten van Holland, Zeeland en Westfriesland, de
Classis van Alkmaar, alsmede de bestuurders van het
Noorderkwartier en het eiland.
In de handelingen van de Classis van Alkmaar, die uit-
eindelijk toestemming moet geven, is het bezoek terug te
vinden dat de dominee met enkele leden van de kerke
raad doet. Maar dat is pas in 1666. Tot die tijd is er vooral
elders onderzoek gedaan naar de mogelijkheden. De we-
reldlijke macht is verantwoordelijk voor de financiele
kant van de zaak en dat gaat niet zonder slag of stoot.
Er lijkt ook wel een bepaalde nai'viteit te heersen.
Oosterend wil namelijk scheiden, maar er moet natuur-
lijk wel een predikantswoning komen en wie gaat die be-
talen? Verder wil men de dominee behouden, al woont
deze in De Waal. Het is een enerverende tijd.
Uiteindelijk gaan de gemeenten in 1666 uit elkaar.
Oosterend krijgt zijn eigen predikant, Wesselus
Verruhert, beroepen 'Uyt den Dienst van's Lands
Admiraliteit'. Hij is 31, ook afkomstig uit Enkhuizen en
in 1651 als zeventienjarige in Leiden afgestudeerd in de
filosofie. Craech blijft predikant in De Waal.
Als kort daarna in het voorjaar van 1667 in De Waal een
brief met financiele eisen uit Oosterend wordt ontvan-
gen, valt deze niet in goede aarde. Dat zie je aan de toon
van het verweer dat Craech in het kerkboek schrijft. De
notulen van de kerkeraad worden venijnig.
Na de separatie
Als de rook is opgetrokken, lijkt Craech futloos. Hij
schrijft per jaar nog maar enkele korte opmerkingen. Hij
wordt bovendien ziek. In 1672 stopt het kerkboek mid
den op een bladzijde.
Na zijn Texelse tijd gaat Craech in 1673 terug naar
Enkhuizen, waar hij op 2 juli 1676 overlijdt. Zijn opvolger
heeft dat erbij geschreven in de ledenlijst van De Waal.
De films op internet bevatten over de periode hierna nog
sporadische opmerkingen. Het is mogelijk dat dit niet de
complete kerkboeken van na Craech zijn, maar het lijkt er
eerder op dat de predikanten er geen heil meer in zagen
om het wedervaren van hun kudde in detail te beschrij-
ven. Misschien hadden ze ook het talent er niet voor. In
de Handelingen van de Classis van Almaar vinden we
tot drie maal toe een verzoek van Craech om een boekje
te mogen laten drukken. Wellicht om iets bij te verdienen
en ook andere predikanten deden dit4, maar misschien
toch ook wel omdat hij plezier had in schrijven.
Over de transcriptie
Het kerkboek van Craech boeit daarmee van begin tot
eind, wat waarschijnlijk de reden is geweest dat ik er een
complete transcriptie van heb gemaakt, ondanks mijn ge-
brek aan ervaring met zeventiende eeuwse teksten. Er is
dan nogal wat te leren, maar ook dat is een boeiende er
varing.
Uiteindelijk moest ik voor een aantal voor mij onleesbare
woorden de hulp inroepen van Maarten't Hart, die niet
alleen die kwesties kundig oploste, maar ook minutieus
de hele tekst doornam, nog een aantal hele en halve mis-
sers corrigeerde en mijn spelling in overeenstemming
bracht met voor transcriptie geldende normen. Ik ben
Maarten veel dank verschuldigd.
Het Kerkboek van Craech is in PDF-formaat te verkrijgen
door een mailtje te sturen naar a.brink2@chello.nl. Het
bevat de complete transcriptie van de kerkeraadsnotulen
van De Waal en Oosterend van 1654 tot 1672 (vanaf 1666
alleen De Waal), een inleiding waarvan dit artikel een
verkorte bewerking is en een aanvullend artikel over de
predikanten zelf, gebaseerd op de Handelingen van de
Classis van Alkmaar (Regionaal Archief Alkmaar Nr
10.4.044). Verder ook de ledenlijsten en doop- en trouw-
inschrijvingen uit deze periode.
Aart van den Brink
Geraadpleegde literatuur
Herman Roodenburg, Onder Censuur 1578-1700, proef-
schrift 1996 over de gemeente van Amsterdam.
K. de Gier, De Dordtse Kerkorde, www.kerkrecht.nl.
Van Deursen, Een dorp in de polder. Graft in de zeven
tiende eeuw, 1994
Van Deursen, Mensen van klein vermogen, 1991
G. Groenhuis. De predikanten. De sociale positie van de
gereformeerde predikanten in de Republek der
Verenigde Nederlanden voor 1700, Wolters-Noordhoff,
Groningen 1977 (Proefschrift).
1 http://zoekakten.nl/ Een onderdeel van Family
Search, een initiatief van de Genealogical Society of
the Church of Jesus Christ of Latterday Saint
(Mormonen), gebaseerd op religieuze motieven.
2 Van Deursen, 1991.
3 In het Regionaal Archief in Alkmaar bevindt zich on
der 10.4.044 inv.nr. 90 een document getiteld
"Beschuldigingen tegen Ds. D.J. Coningxvelt, predi
kant te Oosterend en Waal op Texel. 1622-1625.1 om-
slag". Wellicht kom ik hier in een ander artikel nog
eens op terug.
4 Zie o.a. de artikelen van Gerard van der Kooi in HVT
85 en HVT 104 over een boek van zijn mede-predi-
kant Magirus uit De Koog, die overigens regelmatig
voorbijkomt in het Kerkboek van Craech.
12
Historische Vereniging Texel
Nummer 112, September 2014
