De zieken kregen ook wel medicijnen. Op p.l32v schrijft
de boekhouder: noch Moer (de weesmoeder) dat sij gehaelt
heeft aen waer tot die sieken ende van twie drancgis (drankjes)
Summa 41 stuvers. En op p. 135: noch ghegeven dat Cornelis-
gen Minnes in haer sieckt ghebeesicht heeft Summa 16 stuvers
4 penningen.
Hulp van buiten
In het algemeen was men er in instellingen niet happig
op zelf de ziekenverzorging ter hand te nemen. Ook dok-
ters, ziekentroosters, predikanten en notarissen meden
als het enigszins kon de huizen van pestpatienten. Uit be-
volkingsregisters blijkt dat dat niet ten onrechte was. Het
sterftecijfer onder deze beroepsgroepen was hoog, even-
als trouwens onder de pandjesbazen die de nalatenschap
aan kleding en dergelijke in beheer kregen. Op een der-
gelijke zaak slaat waarschijnlijk de mededeling op p.
126v: Omtfangen van Moers kleeren int weeshuijs Summa 11
gulden ende 2 stuvers. Waarom? Omdat de weeshuiskinde-
ren in het algemeen de afleggertjes van hun oudere
mede-bewoners kregen. De kleren die de weeshuismoe-
der hier naar de lommerd brengt, zijn dus waarschijnlijk
afkomstig van een overledene uit het Sieck Huijs. Gezien
de risico's verwondert het niet, dat ook op Texel de zie
kenverzorging in het weeshuis toevertrouwd werd aan
bewaarsters'. Zo lezen we p. 118v: noch ghegeven om die
sieken te bewaeren arrebeitsloen Summa 9 gulden. P. 129: noch
ghegeven die bewaerster van Marijtgen Jacops Gildes Summa 2
gulden ende 8 stuvers en p.131: noch ghegeven die bewaerster
van beijde die sieken Summa 7 gulden ende 10 stuvers en ver-
volgens (p,131v) noch ghegeven Antje die bewaerster van die
sieken te bewaeren Summa 2 gulden net(to); en verder op de-
zelfde bladzijde: noch twie bewaersters gegeven van die sie
ken te bewaeren Trijn Jans ende Stijn Jans Summa 20 gulden;
op p. 132: noch Trijn Jans ghegeven van die sieken te bewae
ren Summa 7 gulden. En nog een keer (p. 132v): noch ghe-
ven(sic) die bewaerster Summa 14 gulden. Flinke salarissen
dus voor dit risicovolle beroep.
Naast de verzorgsters stelde een stad soms - omdat de
dokters dus niet wilden- een pestmeester aan. Het lijkt er
op dat ook op Texel die figuur zijn intrede heeft gedaan
(p. 134): noch meester Aerjan ghegeven van die sieken te meijs-
teren van die pest Summa 84 gulden ende 14 st met die win-
cop(handgeld). Goed betaald wellicht, maar ook onder de
pestmeesters was de sterfte hoog.
Het einde
Ondanks de verzorging liep het dikwijls niet goed af. De
boekhouder deelt ons ook dit mee Het luxe wittebrood
werd tevens genuttigd na een overlijden. Die gulheid
hield dus niet op met de dood van het slachtoffer. Op p.
118 lezen we: noch ghegeven om witte broet als Anna Kempis
doet was Summa 2 gulden ende 5 stuvers. En nog eens op p.
123v: Frou Moij ghegeven van witte broet als kint gestorven
was. En tenslotte op p. 131v: noch ghegeven om witte broet
Summa 9 gulden ende 10 stuvers, soe nu soe dan als die kinde-
ren gestorffven waeren. En nog eens op p. 132v: noch ghe-
ven(sic) om witte broet ende om fis ende van drie graeven te
maeken ende anders Summa 3 gulden ende 15 stuvers. De
bakker voer er dus wel bij, naar het bekende gezegde het
wittebrood bij de een zijn dood levert de ander zijn
brood'. Ook de timmerman profiteerde (p. 132v): noch
Dirrick Hendrijckxzoen ghegeven van doet kisten 14 gulden
ende 15 st, en nog eens (p. 133): noch Dirrick Hendrijckszoen
ghegeven van doet kijsten Summa 23 gulden net(to). Dat
leidde ook nog tot andere uitgaven: p. 118v: noch ghege
ven oml-aan] Tijn tot Anna Jans Kempis als sij doet was tot
hoetgis (hoedjes) te maeken Summa 20 st. Je moest tenslotte
knap naar de begrafenis. Het doet denken wat ooit over
de oud-gemeentesecretaris Beemsterboer in de T.C. van
19.12.1980 werd geschreven: "de hoed op en de pest in".
Weeskinderen assisteerden trouwens vaker bij begrafe-
nissen (p. 96v).
En ook de afleggers werden betaald: p,121v: noch 15 stu
vers Sijmen Corneliszoen ende Fewer sijn wijf van Lubbert
Oem te omtcleen (ontkleden).
De ziekte leverde het weeshuis soms ook nog extra in-
komsten op: p. 125: Cornelis Jacopszoen Copgen Summa vijf-
tich gulden dat hij die weesen ghegeven heeft ende bescreven
heeft in sijn siekbet. Of deze acte door de notaris (uit vrees
voor besmetting) voor het open raam van Cornelis is op-
gemaakt weten we niet.
Hoeveel slachtoffers de ziekte uiteindelijk maakte,
komen we waarschijnlijk nooit te weten Ook niet het aan-
tal gestorven weeskinderen. Voor alle betrokkenen
waren in 1605 echter deze wittebroodsweken voorbij.
Een nieuwe boekhouder begint zijn verslagjaar dan ook
met de juichkreet:
EMANUEL (God met ons!)
G. van der Kooi
Literatuur:
De weeshuisboekhouding: Enkele van de oudste delen
vinden we in GAT 1203, zie daarvoor mijn artikel in HVT
108; de boekhouding over 1585-1606 staat in GAT 1251,
die over 1634-1649(1659) in GAT 1252, en het opnamere-
glement in GAT 1206. Van GAT 1203 is de complete tekst
plus transcriptie als Tesselse Teksten I inmiddels versche-
nen en verkrijgbaar bij ondergetekende. Van GAT 1251
heb ik eveneens een transcriptie gemaakt die binnenkort
verschijnt als Tesselse Teksten II.
Verder:
L. Noordegraaf en G. Valk: De Gave Gods, 2e dr. 2007
H. Schoorl en J.T. Bremer, Varensgasten, 1987
idem: Volk aan het Marsdiep 1983
Texelse Courant, trefwoord PEST
Anne Korff, Korte beschrijving van Den Helder en Huis-
duinen, 1958.
Nummer 110, maart 2014
Historische Vereniging Texel
13
