Detail van de maquette in het Maritiem en Juttersmuseum te Oudeschild, foto door Patnck Piersma
Al gaat de geschiedenis van het heien zo'n twee mil
lennia terug er is niet veel concreets bekend over het
historische heien, ofschoon al vanaf de Romeinse tijd
beschrijvingen opduiken van paalfunderingen onder
bruggen en huizen. Zo moet bij de bouw van de brug
over de Thames in het jaar 43 gebruik zijn gemaakt
van eenvoudige heitechnieken.
In de tijd dat de heiblokken met de hand werden
opgehesen, was het meest gebruikelijk dat één man
al zingend het ritme aangaf voor het trekken van de
heiers. Meestal wordt deze de 'heihaas' genoemd. Een
man uit Moordrecht in Zuid-Holland heeft in een
schriftje de gang van zaken in detail beschreven
(ca. 1894). Het heirijm, 'n klander geheten, bestaat
meestal uit 30 regels of klappen. Soms, bij sterke
trekkers, maakte de heibaas een lied van 60 regels,
maar dat is uitzondering. Als voorbeeld twee hei-
rijmen die inderdaad elk dertig regels hebben. De
eerste luidt:
Een, twee, drie
1. Haal op je hei
2. Hij is gewassen
3. Al in de klei
4. Was hij niet gewassen
5. Dan zou het blok dit paaltje niet passen
6. Nou past hij er op
7. Sla nou die paal boven op zijn kop
8. Halen als mannen
9. Die trekken kannen
10. Hooger als hoog
11. En we heijen zoo droog
12. En dan al weer wat hooger
13. Dat is één op
14. Dat is twee op
15. En haal je blokje maar hooger op
16. Heijen al leeuwen
17. Let op mijn schreeuwen
18. Halen als kinderen
19. De paal is aan 't minderen
20. De paal is aan 't zakken
21. Zit hij erin, dan zullen we 'n andere pakken
22. Een op
23. Twee op
24. En slaat hem nou maar op z'n kop
25. Dit is een paal
26. Van hoere mosjaal (rooyaal)
27. En die hoerewaardin
28. Die het haar beuken in de keuken
29. Hoog in je bed
30. Strijk en zet.
Dit rijm heeft betrekking op de handelingen die
verricht worden. Regel 11 ('En heijen we zoo droog')
betekent volgens het schriftje dat de mannen te
weinig jenever kregen, dat ze op een droogje
moesten werken. Inderdaad is de 'baas met de fles'
een regel die regelmatig voorkomt.
Als het een goede baas was, schonk deze om een uur
of elf een glaasje voor de mannen.
Nummer 89, december 2008
Historische Vereniging Texel
5
