4. De Vermaning der Friezen (Oude Friezen) aan
de Kogerstraat (ca. 1650 -1772)
De Friezen moeten na de splitsing met de Vlamingen
nog enige tijd hun diensten hebben gehouden in de
brouwerij in de Gasthuisstraat. Daarna is dit gebouw
verlaten en is men vermoedelijk halverwege de 17e
eeuw begonnen met een nieuw, speciaal als Vermaning
gebouwd kerkgebouw.
Natuurlijk als schuilkerk wat achteraf, achter de
Kogerstraat. Deze Vermaning is in T-vorm gebouwd.
Er is wel uitgegaan van het principe van de huis
kamer, maar de lange, tegenover de preker liggende
zijde is drie keer uitgebouwd, zodat een T-vorm ont
staat, waarvan de poot steeds langer werd. De eerste
keer gebeurde dit in 1723, ongetwijfeld vanwege de
toename van het aantal leden.
Het jaartal 1723 vinden we terug in een balk in de
Vermaning. Na het samengaan met de Vlaams-
Waterlandse Vermaningen in 1772 en daarmee het
afstoten van de Vermaning aan de Burgwal en de pas
torie aan de Groeneplaats, ontstonden in 1774
nieuwe aanbouwen en een kosterswoning aan weers-
Burg in 1 828.
327: (aangegeven met pijl de nog korte poot van de T).
De Vermaning met daaraan vast de kerkenraadskamer
en kosterswoning.
328: Armenhuisje van de Doopsgezinden
329: Plaats van de huidige kosterswoning
320: De pastorie van de Doopsgezinde gemeente, met
tuin grenzend aan de Vermaning.
321Raadhuis van Texel in 1828.
zijden van de oorspronkelijke schuurvorm. Dit was
nodig om de aangebrachte gaanderijen te kunnen
bereiken. De aanbouwen werden gerealiseerd met
stenen van de afgebroken Friese Vermaning van
De Waal en de voormalige Friese Vermaning aan de
Gasthuisstraat. Kosten: f 2025 en negen stuivers. Op
het detail van de kadastrale atlas zien we dat de poot
van de T nog slechts één derde deel is van de huidige
situatie. In 1857 wordt de poot van de T met 5 meter
verlengd ten behoeve van de plaatsing en de bereik
baarheid van het orgel. Daarna is er nog eens verlengd
Grondvorm van een Vermaning
De grondvorm van de Vermaning is ontstaan uit de
huiskamerbijeenkomsten. Aan de lange zijde van
de kamer zat de liefdepreker achter een tafeltje en
naast hem aan weerszijden nog twee liefdeprekers
en twee diaconen of regeerders of opsienders der
gemeente. De broeders en zusters zaten daar meest
al in banken in U-vorm omheen. Als de gemeente
groter werd, was het soms nodig om de tegenover
gelegen lange zijde voor een deel uit te bouwen,
zodat als het ware een T-vorm als gebouw ontstond,
zoals bijvoorbeeld bij de Vermaning in Den Burg.
als het nieuwe orgel geplaatst gaat worden in 1876.
Ook in 1882 is aan de westzijde verder uitgebouwd,
gezien de steen daarin met het opschrift De eerste
steen is gelegd door Herman Bakels 15 juli 1882.
Herman was de oudste zoon van ds Pieter Simon
Bakels.
Men kan de Vermaning bereiken vanaf de Kogerstraat
via de Vermaningsglop (een naam die eerst in de vo
rige eeuw aan de huidige kosterswoning is bevestigd)
en aan de andere zijde via de Jan Reijstraat.
Van deze Vermaning zijn uitzonderlijk weinig gege
vens uit de eerste eeuwen bewaard gebleven. Na de
vermoedelijke leraar Jan Cornelisz Pelser volgt eerst
in in 1687 weer een gegeven in een akte van
19 januari. Sijbrant Jansen Cooperslager en zijn
broer Cornebs Jansen Tinnegieter laten vastleggen
dat hun moeder, de overleden Trijn Sijbrants een
obligatie bestemd heeft voor de leeraars, opsienders
ofte besorgers van de mennionisten, genaempt de oude
vriese en wel specialijck Arien Kareisen.
Tesselaars die niet Doopsgezind zijn kunnen het alle
maal niet meer uit elkaar houden: de notaris had
eerst opgeschreven: genaempt de Vlamingen,
vervolgens een streep door Vlamingen gezet en er
boven geschreven Oude Vriese. Uit een akte van
11 februari 1687 wordt duidelijk dat Kareisen opsien-
der is. Hierin komt voor: Arien Kareisen als opsiender
van den Mennioniste gemeente, genaempt de Vriese. De
aanduiding Friese komen we nog een keer tegen bij
een zelf opgesteld epistel van Dirk J. List op 21 juli
1769 als hij 7350, - schenkt aan de - hij schrijft zoals
hij spreekt - diakes van de Vrisse Minnoniten gemente.
De volgende vermaner was Augustijn Dijksen van
1731 tot zijn overlijden op 15 oktober 1764. Een
tweede liefdepreker was Cornelis Pieters, overleden
in 1763. Op 14 oktober 1753 wordt voor het eerst
een gestudeerde beroepen. In de Doopsgezinde
wereld worden dit 'vrijgestelden' genoemd. Dat wil
zeggen dat zij door de zusters en broeders vrijgesteld
zijn van een normale baan om alle taken als geestelijk
leider goed te kunnen vervullen. Het was Sijtse
18
Historische Vereniging Texel
Nummer 89, december 2008
