schouder van zijn dochtertje gelegd. De moeder
heeft de naakte en pasgeboren baby op schoot als
was zij een Madonna met het Christuskindje. De
voorwerpen op de tafel zijn een stilleven op zich,
en dat in een tijd dat het stilleven als genre nog
helemaal niet bestond.
Het is niet verwonderlijk dat Maerten het
gezin op een zo'n persoonlijke wijze heeft
geschilderd. Toen hij nog niet getrouwd was,
woonde hij enige jaren bij het gezin Foppesz. in
huis, in de Damstraat bij het Spaarne. Van
Mander vertelt dat mevrouw Foppesz. bezoekers
vermaande dat zij de schilder niet met Maerten, maar met Mr. Maerten moesten
aanspreken.4 Daaruit spreekt de bewondering die zij voor hem had.
Een schilderij dat Maerten vlak voor zijn vertrek naar Italië maakte is Lucas schildert de
Madonna, thans in het Frans Halsmuseum (afb. 3). Links onder op het schilderij heeft
Maerten een briefje geschilderd dat heel realistisch en omkrullend aan de randen met
een paar spijkers tegen het voetstuk van de Madonna bevestigd lijkt. De tekst op het
briefje, 23 mei 1532 gedateerd, is nog steeds goed te lezen. Het vertelt dat Maerten het
schilderij aan zijn collega's in het schildersgilde schonk en dat hij hen verzocht om
tijdens zijn reis dagen nacht voor hem te bidden. Dat Maerten zich enige zorgen maakte
voor zijn vertrek naar Rome is wel te begrijpen. De reis, te paard of per postkoets, en
dwars over de Alpen heen, was gevaarlijk; reizigers werden constant bedreigd door
rovers. In elk geval lijken de gebeden van zijn collega's geholpen te hebben, want
Maerten keerde na vier jaar veilig terug in Haarlem. Het schilderij werd opgehangen op
een hoge plaats, boven het altaar van het Sint Lucasgilde in de Sint Bavo, waar de
schilders zich elke zondag verzamelden. Die hoge plaats is ook de reden waarom we in
feite van onderen tegen de voorstelling aankijken. Het onderwerp was gebruikelijk voor
een altaar van het Sint Lucasgilde. De evangelist Lucas was immers de patroon van het
gilde en zou volgens de legende een portret van de Madonnna geschilderd hebben. Lucas
is heel realistisch afgebeeld als een oude man met een bril. Volgens Van Mander zou
Maerten een bakker als model gebruikt hebben, maar er is ook enige gelijkenis te
bespeuren met het indrukwekkende portret van Maertens vader dat hij kort daarvoor
geschilderd had en dat nu in New York hangt. De figuur achter Lucas, die met zijn
rechterhand het penseel van de schilder lijkt te sturen, is een symbool van de inspiratie,
want zonder inspiratie bestaat er geen kunst. De kop lijkt overigens een beetje op
Maerten zelf
Toen de altaren uit de Sint Bavo verwijderd werden in verband met de overgang naar
de protestantse eredienst, werd het schilderij naar het Haarlemse Prinsenhof
overgebracht. De bekende Haarlemse schilder Hendrick Goltzius heeft het werk zo
2. Maerten van Heemskerck,
Het gezin van Pieterjan Foppesz.,
ca. 1530.
Olieverf/paneel, 119 x 140 cm.
Staatliche Kunstsammlungen,
Kassei
