Maerten van Heemskerck
Ilja M. Veldman
Het onderstaande artikel bevat de tekst van een lezing .gehouden te Heemskerk op 18 april 15198 ter
gelegenheid van de presentatie van het boek 'Maerten van Heemskerck 1498-1574; constigh
vermoert schilder'.
In 1604 schreef Karei van Mander in zijn Schilderboeck het volgende: 'Wie is in staat te
begrijpen en te verklaren wat voor bevruchtende en zuivere lucht vanaf zee over de
Noordhollandse hoek het land binnenstroomt en daar heerst, zodat dit land zo
uitermate geschikt lijkt om aan onze zinrijke kunst van tijd tot tijd enkele edele en
vatbare geesten te leveren? Dit is namelijk gebeurd in Beverwijk, Schootl, Heemskerk en
Wijk aan Zee, waar men onder de boerenkinderen een hang naar de kunst bespeurt,
terwijl er toch bijna geen voorbeeld is te vinden'.1 Deze passage gaat vooraf aan het leven
van de vrijwel geheel vergeten schilder Rijckaert Aertsz., bijgenaamd 'met de stelt' uit
Wijk aan Zee. Met de Beverwijkse en Schoorelse schilders had Van Mandet Jan Vermeyen
en Jan van Scorel op het oog. Maar het is niet toevallig dat de tekst direct volgt op Van
Mandets zeer uitvoerige en gedetailleerde levensbeschrijving van Maerten van
Heemskerck, een schilder, zegt hij, die het toentertijd kleine Heemskerk wereldberoemd
heeft gemaakt. Jammer genoeg zijn Maertens werken, zoals dat nu eenmaal gaat, over
de hele wereld verspreid getaakt. Meet dan 100 schilderijen zijn van hem bewaard
gebleven, honderden tekeningen en ongeveer 600 prenten naar zijn ontwerp.2
Ondanks het feit dat Maerten voor zijn opleiding aangewezen was op steden in de
buurt en hij zijn atelier in Haarlem vestigde, heeft hij de relatie met zijn geboorteplaats
altijd gekoesterd. Hij noemde zich immers niet Maerten Jacobsz. van Veen, naar zijn
vader, maar Maerten van Heemskerck, naar zijn dorp. Ook het grafmonument dat hij
voor zijn vader, vier jaar voor zijn eigen dood, op het kerkhof te Heemskerk liet
oprichten, is een bewijs dat hij altijd nauwe banden met Heemskerk heeft
onderhouden.
Maertens leven is uitvoerig beschreven door Karei van Mander.3 Deze was goed op de
