>elangrijke
e tegen de
inderdaad
s de eerst
:rck zal bij
ien gehad,
mijnen: de
oitooid, de
ie bewaard
rkmeesters
Ike tijd elk
rs voor de
laatste en
ïschop van
ieronimus
iet project,
:reeuwigd,
esz. Paling
dat zijluik
erven voor
:rd daarom
m van een
delig heeft
e wijze de
:reed werd
dig geacht,
an de prijs
handelaar
terecht. In
n kopie op
dam, maar
lersgilde in
nse Rennes
en schilder
ribuut van
ke beelden,
precies zo een als Maerten twintig jaar eerder in
Rome had getekend. Ook hier wil de schilder
met die beelden zeggen dat de kennis van de
anatomie verkregen kan worden door de antieke
sculptuur te bestuderen.
In i559-'6o, toen Maerten in de zestig was,
maakte hij een Ecce Homo-triptiek voor een kerk
of klooster in Delft (afb. 9], samen met een
Graflegging die zich nu in Brussel bevindt. De in
een oriëntaalse mantel geklede Pilatus wijst op
de met doornen gekroonde Christus; diens
smartelijk gezicht contrasteert sterk met de
vertrokken gezichten van zijn twee beulen. Links een knechtje van de beulen. Ook dit,
pas gerestaureerde schilderij in het Frans Halsmuseum laat zien wat een fantastische
schilder Maerten was. Wie de op de zijluiken afgebeelde opdrachtgevers waren, is niet
bekend. Hun patroonheiligen zijn Christoffel en Martha.
Niet alleen voor kerken heeft Maerten geschilderd, maar ook voor de vrije markt. Voor
vrienden en kunstliefhebbers zullen vooral de mythologische taferelen bestemd zijn
geweest, zoals het schilderij in Berlijn, gedateerd 1561, waarop de wedstrijd tussen
Neptunus, Minerva en Vulcanus is uitgebeeld (afb. 10). De scheidsrechter was Momus,
het kleine mannetje rechts in beeld. Neptunus
maakte een paard, Minerva een paleis, dat we op
de achtergrond zien. Momus vond echter dat
Vulcanus, die een mooie vrouw gemaakt had, het
beste product vervaardigd had. Vulcanus won
dus, hoewel Momus hem voorhield dat er één
ding aan die vrouw ontbrak: een venstertje in de
borst zodat je altijd kon zien wat er zich binnen
in haar hart afspeelde.
Van Heemskerck verkocht zijn werk, maar gaf
ook wel eens schilderijen weg. Als beloning voor
het feit dat de Haarlemse burgemeesters Jan van
Zuren en Hendrik van Wamelen in 1572 bereid
waren voor hem als executeur-testamentair op te treden, werd hen door de schilder een
mooie Kruisiging en een Laatste oordeel in het vooruitzicht gesteld, maar als ze dat
liever hadden konden ze ook geld voor hun diensten krijgen.
Dit brengt ons op Van Heemskercks sociale positie. Die kan voor een schilder
buitengewoon goed genoemd worden. Van Mander noemt Maerten een rijk en machtig
man. De schilder had goede contacten met zeer vooraanstaande Haarlemse bestuurders
en geleerden. Dirck Volkertsz. Coornhert vervaardigde van 1549 tot 1561 talloze etsen
9. Maerten van Heemskerck,
Ecce Homo-triptiek, 1559-1560.
Olieverf/paneel, middenpaneel
218 x 149 cm., zijpanelen elk
218 x 67 cm.
Frans Halsmuseum, Haarlem
10. Maerten van Heemskerck,
Momus bespot de werken der goden,
1561.
Olieverfpaneel, 120 x 174 cm.
Staatliche Museen, Berlijn
9
