buitengewoon protestant. De medewerker aan het VPRO- programma kan
Pieter Drooglever geweest zijn.
Vraag van Martien Verkerk: was de toename van de vrije tijd van belang
voor het afbreken van de verzuiling?
Antwoord: de toename van de vrije tijd heeft een rol gespeeld bij de
vorming van een groep jongeren, de eerste groep die over meer vrije tijd kon
beschikken, langer op school zat. Er zijn veel berichten uit de tijd over
'rondhangende' jongeren. Het was het begin van het nozemverschijnsel. De
jeugd die (nog) geen werk had, maar wel geld voor een brommer. Daarna
kwam Provo. Er ontwikkelde zich een alternatief model voor jongeren om
zich te gedragen. Ze lieten zien dat het misschien wel stom was om naar een
verzuilde organisatie te gaan zoals hun ouders.
Vraag van Atie van Olst: was het systeem niet gewoon vermolmd en moet
voor de verklaring het internationale aspect er niet bij betrokken worden?
Antwoord: u maakt het me niet gemakkelijk vanavond. Het is niet
voldoende om te zeggen dat het systeem, door vermolming, vanzelf in elkaar
zakte. Daarvoor was het veel te succesvol, met materiële voordelen. Ook de
wel gehoorde opmerking in katholieke intellectuele kring 'we vragen te veel;
het moet een tandje minder' levert geen afdoende verklaring voor de
ineenstorting. Veel te veel uiteenlopende groepen barsten uit elkaar.
Internationaal wordt het beeld gevormd door de studentenopstanden in de
Verenigde Staten tegen de oorlog in Vietnam, maar belangrijk is dat het
losmakingsproces verschillende data kent. In de Verenigde Staten eigenlijk al
in, of vlak na, de tweede wereldoorlog. In andere landen later, maar soms
ook heftiger. 'De jaren zestig' is eigenlijk misleidend. Ieder land volgde zijn
eigen route.
Vraag van Chris Offringa: Little Rock was voor ons een onvoorstelbare
gebeurtenis. Moeten we niet om te weten hoe Nederland er over tien jaar
uitziet naar Amerika gaan. Volgen wij niet Amerika op een afstand van 10/15
jaar?
Antwoord: nou dat is niet helemaal waar. Amerika kende zijn grote
veranderingsperiode in de jaren 30-50. Van agrarische samenleving met een
zwakke infrastructuur naar een gemoderniseerde samenleving. Daarna ging
het geleidelijker en daarmee herkenbaarder. In Europa is de fasering anders.
In de jaren 60-70 vonden daar de grootste veranderingen plaats. De toename
van geestelijke vrijheid en persoonlijke autonomie. Bovendien is er een groot
verschil. In de Verenigde Staten zijn de mensen na de economische groei niet
minder hard gaan werken. Maar bij de even harde economische groei in
Europa zei men massaal: 'betaal de groei maar uit in vrije tijd; geef maar
meer tijd voor onszelf'. Prof. De Rooy is geneigd te denken dat de Verenigde
35
