vluchtige
beurt het
gebluste
ie van kalk.
\and gevist,
gst naar het
binnenland
pen van de
weggehaald,
aad.
en plankier
evators en
of gebruikt,
en als alles
/vee tot drie
werd turf
n en cokes
ven gestort
randen. De
de daartoe
rd de oven
>00 - 1200
lootgesteld,
ept hadden
ze de oven
- of leshuis
gebracht voor de laatste behandeling. Geen malerij of iets dergelijks kwam
eraan te pas. Nee, men voegde eenvoudig emmers water toe aan de berg
schelpen die uitgestort lag. En ziedaar, het wonder openbaarde zich, dat de
koude schelpen begonnen te sissen en te stomen alsof ze gloeiend heet
waren. Grote wolken stoom stegen op en verdwenen door de openingen in
het dak van het blushuis naar buiten. Een chemische reactie was ontstaan
en de energie in de schelp kwam vrij door de toevoeging van water.
Als je tien minuten later op de plaats van het blussen terugkwam zag je
in plaats van een grote berg schelpen een hoop kalk liggen. De schelpen
waren in poeder uiteen gevallen. De kalk werd vervolgens gezeefd en in
grote papieren zakken gedaan. De aldus verkregen kalk werd gebruikt in
metselspecie ofwel mortel. Muren die met deze specie zijn gemetseld
behouden een bepaalde elasticiteit. Bovendien zijn de muren beschermd
tegen klimatologische invloeden zoals tegen vocht.
De verdwenen kalkovens.
Ja, ze zijn verdwenen, de kalkovens in Nederland. Weg van de oevers van
rivieren, kanalen en meren. Want daar kon je de plaatsen vinden waar met
behulp van de elementen vuur en water van schelpen kalk werd gemaakt. In
1930 waren er nog zo'n 300 kalkovens in bedrijf (vanouds hadden
kalkwerken of branderijen vier ovens). In 1975 waren er nog slechts vijf
branderijen. In het begin van de jaren negentig verdween de laatste
branderij, die in het Overijselse Hasselt. De laatste Noordhollandse
kalkovens waren die van Ruigewaard in Akersloot. In 1976 werden de vier
ovens steen voor steen afgebroken. In Enkhuizen werden van de gebikte
bakstenen drie ovens herbouwd op het terrein van het Buitenmuseum van
het Zuiderzeemuseum.
Het definitieve einde van de schelpkalkbranderijen werd veroorzaakt
door de toenemende cementproductie. Als tegenwoordig kalk wordt
gebruikt is deze afkomstig van steenkalkbranderijen, kalksteen is de
grondstof voor deze kalk. In Enkhuizen herinneren de flesvormige ovens
aan de vroegere manier van werken, aan de zilte zee en de schelpen, aan
vuur, water en kalk.
Jan Deckwitz
Uitgeest, I oktober 1998.
Met dank aan Andries de Jong.Fzn.
Gegevens uit: 'De groene Valck', Akersloot.
Dagblad Kennemerland, Beverwijk.
Publicatie Zuiderzeemusem, Enkhuizen.
17
