Gedenkplaquette voor Joodse onderwijzers in Vismarktschool
Van de oorlogsmonumenten in Den
Helder is de kleine plaquette in de hal
van de voormalige gemeenteschool
10 aan de Vismarkt niet zo bekend.
Het herdenkt het hoofd van de voor
malige Vismarktschool de heer M.
(Mozes) van der Horst en onderwij
zeres van de school S. (Sophie) van
Spiegel. Beiden van Joodse afkomst
en omgekomen door de gevolgen van
de Tweede Wereldoorlog. De bronzen
gedenkplaat was een initiatief van de
Nederlandse Onderwijzersvereniging,
afdeling Den Helder. Onder grote be
langstelling vond de onthulling plaats
op 13 oktober 1950 door wethouder
L. F. van Loo.
De Tweede Wereldoorlog was nog
maar enkele maanden oud toen er
anti-joodse maatregelen in bezet
Nederland werden genomen. Zo
werd in september 1940 het aanstel
len en bevorderen van Joodse amb
tenaren verboden en in november
1940 werden alle Joodse ambtenaren
ontslagen. Voor het uitvoeren van
deze maatregel moest het personeel
in dienst van het rijk en de gemeente
een verklaring invullen of zij geheel
of gedeeltelijk van Joods bloed waren.
De desastreuze maatregelen waren
onder andere van toepassing op de
Joodse leerkrachten in dienst van de
gemeente Den Helder.
Een persoonlijk drama was het gevolg,
want schoolhoofd Van der Horst werd
vanaf 6 december 1940 als vermist
opgegeven nadat hij in overspannen
toestand verkeerde. Ruim een maand
later werd hij gevonden in de Witte
Vrouwensingel te Utrecht. De gevol
gen van de oorlog waren hem te veel
geworden. Op dinsdag 28 januari 1941
werd Mozes van der Horst begraven
op de Israëlitische begraafplaats te Den
Helder. Dit onder grote belangstelling
van burgemeester en wethouders, col
lega's, schoolkinderen en leden van de
Israëlitische gemeente. Zijn grafsteen is
anno 2008 nog aanwezig op de Israëli
tische begraafplaats.
Onderwijzeres Sophie van Spiegel
stierf 52 jaren oud op 2 juli 1943 te
Sobibór in Polen, in een van de groot
ste vernietigingskampen uit nazi-
Duitsland ten tijde van de Tweede
Wereldoorlog. Bekend is dat in het
jaar 1943 tussen de maanden maart
en juli 34.313 Joden uit Nederland
naar dit kamp werden getranspor
teerd. Zij stierven in de gaskamers.
Gedurende de oorlog zijn er in Sobi
bór circa 260.000 mensen vermoord,
voornamelijk Joden en ook zigeuners.
Bij aankomst werden zij uitgesplitst
naar mannen en vrouwen. Vervolgens
moesten ze bagage en waardevolle
bezittingen afgeven, zich uitkleden,
en van de vrouwen werd het hoofd
haar afgeschoren. Daarna werden de
naakte gevangenen naar een van de
drie gaskamers gedreven. De dode
lichamen werden hierna in massagra
ven begraven.
Sophie van Spiegel was een van de
vele slachtoffers van de Helderse
Joodse gemeenschap die werden weg
gevoerd naar de concentratiekampen
om vermoord te worden. Zij heeft
geen begrafenis gekregen, maar wordt
in de hal van de Vismarktschool her
dacht en op de plaquette bij de op
gang van de Israëlitische begraafplaats
met de tekst: "Ter nagedachtenis aan
de Joodse inwoners van Den Helder,
die in de oorlog 1940 - 1945 zijn weg
gevoerd en vermoord, vanwege hun
Joods zijn. Mogen hun zielen gebun
deld zijn, in de bundel des levens".
Rens Schendelaar
De plaquette in de hal van de voormalige gemeenteschool 10 aan de Vismarkt(Foto Rens Schendelaar).
110
