Gezicht op Schagen vanaf de Meniswe g van vóór 1832. Houtzaagmolen "De Dankbaar
heid" links en korenmolen "De Ruiter" rechts. (Uit "Schagen door de eeuwen heen")
een houtzaagmolen. De molen
stond op een eilandje dat aan drie
kanten omsloten werd door land
van Pieter Corneliszoon Bregman
en aan de zuidzijde door de 'Geme
ne Vaart' en de Menewegh (later
Menisweg), bij de plaats waar nu
het winkelcentrum Waldervaart is
gelegen. Wanneer deze molen daar
is gebouwd, is niet precies bekend.
Twee houtzaagmolens
Uit oude verpondigsregisters1 blijkt
dat er in de periode 1628-1630 in
Schagen twee houtzaagmolens
stonden. Van een van deze molens
wordt vermeld dat hij een 'zaegh-
mole' was 'die veere tot solderings
saegt.' Dat wil zeggen, een latten-
zager die zogenaamde zolderveren2
zaagde. Dat is niet bepaald het type
molen dat ik zocht. Als de tweede
molen echter wel een gewone bal
ken- en plankenzager was, dan zou
dat de molen kunnen zijn waarover
in dit artikel verder wordt gespro
ken.
Het eerste officiële document waar
in de molen duidelijk genoemd
wordt is een transportakte van 25
juni 1697. Deze akte is opgesteld
door Schepenen binnen Schagen,
genaamd Adriaan Cornelisz. Lage-
sijd en Cornelis Cornelisz. Plaats
en betreft de verkoop van een 'saag-
molen met al 't gereetschap, daar
toe dienende, mitsgaders 't woon-
huijs, en erv, staande en leggende
beijde op 't eijnde van de Loet, be-
lent (=grenzend aan) de Menewegh
Menisweg) ten Suijden, Pieter
Cornelisz. Bregman ten Noorden,
Oosten en Westen, voor de somme
van hondert en vijftigh Carolus gul
dens, te betalen 1/3 gereet, en de
resterende twee paarten op twee
naastkomende maijdagen als 1698
en 1699.' De verkoper was Frans
Huijbertz. van der Molen en de
nieuwe eigenaar werd Bartholo-
meus Olphertsz., timmerman te
Schagen. Hoelang Frans Hui-
bertsz. van der Molen de molen al
in zijn bezit had, blijft dus nog de
vraag.
De molen ging hierna nog vele ma
len over in andere handen, maar
bleef steeds op dezelfde plaats in
bedrijf.
Uitbuiting van de knecht
In het oud-notariële archief van
Schagen komen in de periode 1716-
1717 een reeks attestaties3 voor, op
gesteld door notaris Johannes van
der Meer, die alle betrekking heb
ben op een geschil tussen de mole
naarsknecht (op de bewuste mo
len), genaamd Cornelis Willems
zoon Veth en de toenmalige eige
naar, Jacob Adriaenszoon Brouwer.
Het kwam vaak voor dat dergelijke
geschillen notarieel werden vastge
legd om eventueel als bewij stukken
in een rechtzaak te kunnen dienen.
Cornelis Veth kreeg over lange tijd
(ruim 16 jaar) veel minder betaald
dan was afgesproken. Ofschoon hij
tenslotte na de dood van zijn baas
Gezicht op Scha
gen, 9 juni 17 44.
(Rijksarchief Haar
lem)
74
