13
sen voor jongelieden uit een beschaafde
stand". Dansles nemen in "Musis Sacrum" is
tot de tweede wereldoorlog een traditie
geweest.
"Casino"
Blijkens een advertentie in de krant van zater
dag 5 juli 1884 opende de heer M.P. Polak
aan de Kanaalweg een café waar gedurende
de kermisweek een "Soiree musicale" gebo
den werd. Een jaar later is in een advertentie
ter gelegenheid van de kermis sprake van con
certen in Café Polak (Tuinzaal) over de
Molenbrug. Het is deze "Tuinzaal" die als het
"Casino" aan de Kanaalweg voor vele gene
raties tot na de tweede wereldoorlog van grote
betekenis zou zijn door de uitvoering van tal
loze concerten en toneelvoorstellingen.
In een adresboek van Den Helder van 1924
staat behalve de weduwe B.H. Polak, houd
ster van dansinstituut Koningstraat 40, ook
M.M. Polak als directeur van schouwburg
"Casino", Kanaalweg 145 (tel. 143).
Daarnaast is er nog een weduwe M. Ph. Polak
zonder beroep, een adjunct-commies op de
Rijkswerf L.W.C. Polak en een advocaat M.V.
Polak.
Bank van Lening
Een andere "Israëliet" die een belangrijke rol
speelde in Den Helder was L.M. van Gelder,
de vader van kerkbestuurder M.L. van Gelder
in 1870. Hij was, met zijn geloofsgenoten
Jacob H. Arons en A.J. Kannewasser, niet
alleen "collectant" van de staatsloterij, maar
tevens een vrij gefortuneerd koopman en
manufacturier aan de Zuidstraat.
Op verzoek van het gemeentebestuur wordt
hij "bankhouder" van de gemeentelijke Bank
van Lening.
Dat deze bank in een grote behoefte voorzag
blijkt uit het verslag over 1864: belegd 28.606
panden, gelost 26.434, verkocht 157.
Totaal voorgeschoten bedrag f. 61.854,- terug
betaald f. 62.365,-.
Ter vergelijking: bij de Nutsspaarbank werd
dat jaar "ingelegd" f. 5.528,83 en terugbetaald
f. 5.399,17 (Van Heusden). In december/janu
ari werd vooral koper- en zilverwerk beleend,
eind juni (voor de kermis!) dekens en win-
terkleding.
Oudkerk en Van Praag
Een andere bekende firma voor het Helderse
publiek was die van de joodse firmanten
Oudkerk en Van Praag. De familie Oudkerk
kwam al in 1850 naar Den Helder, de Van
Praags twintig jaar later. Er werd een manu
facturenzaak gesticht aan de Kanaalweg (hoek
Kolensteeg).
Tien jaar later, in 1880, kwam er een tweede
winkel in "Nieuwstad", op de hoek van de
Nieuwstraat en de Spoorgracht. In een derde
winkel in de Spoorstraat werden ook meubels
verkocht. Deze winkel brandde in 1919 geheel
uit. De familie Oudkerk trok zich daarna uit
de zaak terug.
Maurits van Praag nam de confectiezaak van
Neels over (1928) en heeft, gesteund door zijn
zoon Gerrit van Praag de firmanaam "Neels"
tot een begrip gemaakt (Van Heusden).
Andere bekende joodse firmanamen, die we
in de vooroorlogse adresboeken tegenkomen,
zijn L. Elte (mr. banketbakker, Koningstraat
112, tel. 172), M. Godschalk (manufacturier,
Koningstraat 54, tel. 188), Kannewasser (A.S.
en L.S., manufacturiers aan respectievelijk de
Kanaalweg en de Zuidstraat), J.N. Prins (boek
handel, Spoorstraat 17, tel. 243), Ph. Vries-
lander (winkelier huishoudelijke artikelen,
Zuidstraat 86) en S.M. Manheim, winkelier in
meubels en ijzerwaren in de Koningstraat.
Fa. Grunwald
Een andere voor de Helderse bevolking nog
altijd bekende naam uit het rijtje kerkbe
stuurders van 1870 is die van M.A. Grunwald.
Aanvankelijk - in de jaren vijftig - was hij,
zoals hij zichzelf noemde "de enige vodden
man met kar en paard", maar twintig jaar later
is hij winkelier "in Spaans en ander fruit,
gezouten en gerookte vis" in de Vlootstraat
(Oud Den Helder) en tevens "collectant" van
de staatsloterij. De firma M.A. Grunwald is
