DE SYNAGOGE AAN DE KANAALWEG
11
"Ook de Israëlieten, die hier nogal talrijk
zijn, bezitten een fraai heiligdom. Het staat
thans in het midden der Gemeente, aan de
Noordzijde van het Heldersch Kanaal.
Dit gebouw is plechtig ingewijd den 8 Sep
tember van het jaar 1837."
Aldus de Helderse schooldirecteur J. van Dam
den Boumeester in zijn in 1847 verschenen
"Beschrijving van Den Helder met het
Nieuwediep en Huisduinen". Dirk Dekker,
eveneens een 19e eeuwse Helderse school
meester, weet in zijn in 1875 verschenen boek
"Ontwikkelingsgeschiedenis en beschrijving
der Gemeente Helder" te vertellen, dat er zich
in 1790 al "eenige Israëlieten" in de gemeen
te bevonden, die "onderlinge godsdienstoefe
ningen" hielden, maar dat het tot 1815 duur
de alvorens er "alhier eene kerkelijke gemeen
te van dat genootschap werd gesticht".
De eerste synagoge, aldus Dekker, was "eene
bovenkamer van een huis in de Langestraat.
Later was er een gebouw tot dat doel in de
Jodensteeg, een van de zijstraatjes van de
Langestraat".
Joodsche koopman
Op een in het gemeentearchief aanwezige lijst
van Burgerbewapening anno 1799 (inv. no.
148) komt een 54-jarige gehuwde "Joodsche
koopman" voor, genaamd Israël Salomon.
Volgens een daar eveneens aanwezige bundel
"akten van indemniteit" (archief no. 166) heeft
zich in de eerste jaren na de eeuwwisseling
nog een aantal joodse gezinnen in Den Helder
gevestigd, de meesten vanuit Amsterdam en
Alkmaar (De Beer, Cohen, Van Collem, Davit,
Jacobs, Mozes, Philippus, Polak, Prins,
Salomon). Zij behoorden allemaal tot de hoog-
duitse joodse gemeente.
Vooral na de vestiging van de rijkswerf
Willemsoord (1822) en de opening van het
Noordhollands kanaal (1824) nam hun aantal
snel toe. Volgens Dekker waren het er in 1815,
bij de oprichting der gemeente, al zestig. In
1840 bleek dit aantal verdrievoudigd te zijn.
In 1875 waren 246 Israëlieten ingeschreven:
ongeveer 2,5 procent van de totale bevolking.
Sedert 1827 is er een afzonderlijke joodse
begraafplaats. De oudste grafzerk - volgens de
joodse jaartelling daterend uit het jaar 5587
1827) - dekt het graf van de marine-offi
cier L.S. Boas, die afkomstig was uit een
bekende Amsterdamse familie van Israëli
tische bestuurders. In 1860 heeft deze begraaf
plaats zelfs nog een uitbreiding ondergaan.
De tweede synagoge (1837)
Evenals de overige kerkgenootschappen kwam
het Israëlitische kerkbestuur in Den Helder
voor de vraag te staan, waar "nieuwbouw"
moest plaatsvinden. In Oud Den Helder, in
Nieuwstad of ergens daar tussenin.
Besloten werd tot het laatste: op een stuk land
aan de Kanaalweg, ongeveer tegenover de
Petrus en Pauluskerk. Daar werd op 28 april
1837 in het bijzijn van het voltallig gemeen
tebestuur de eerste steen gelegd.
Op vrijdag 8 september 1837 (13 Eloel 5647)
werd de synagoge ingewijd. Na de laatste
dienst in het oude gebouw in de Jodensteeg
werden de vier Heilige Wetsrollen "onder een
daartoe vervaardigd verhemelte in eenen
plegtigen optogt, begeleid door de muzijk van
het toen alhier gestationeerde wachtschip
Kenau Hasselaar", overgebracht. Aldus Van
Dam den Boumeester.
Achter de muziek liepen acht in het wit gekle
de meisjes, die de straat met bloemen be
strooiden, dan kwam het "verhemelte" met de
