Rapenburg
In Schagen kennen we het Rapenpad, het Rapenpadje als straatnaam. De oorsprong van die naam moet
worden gezocht bij het huis dat op de hoek van het huidige Rapenpad en de Nieuwstraat heeft gestaan. Daar
waar nu de apotheek en nog een aantal panden ernaast langs beide straten staan, stond een huis met zijn erf en
de boomgaarden eromheen dat eeuwenlang de naam Rapenburg droeg. Het stond aan het water van de sloot
die loopt tussen het Noord, toen nog Wijbedewerf geheten, en de Langesloot. Dat water heette ooit ook wel de
wielsloot, in verband met de draaibrug, de wielsbrug, die erover heen lag als verbinding in het Noord. De sloot
langs het Noord en de dwarssloot, de wielstoot, overgaand in de Langesloot, ze vormden de verbinding met
zee. Door deze sloten was Schagen verbonden met Kolhorn en Kolhorn was de haven van Schagen. Andere
verbindingen met de zee waren veel langer en omslachtiger.
De Rapenburg moet een dammetje, een dijkje, zijn geweest
dat vermoedelijk zijn naam kreeg door wie het bouwde, Rapke
of Raap. Het voornaamwoordenboek van Van der Schaar zegt
dat het waarschijnlijk een verkorting is van tweeledige naam,
waarvan het eerste deel Raad- of Rad- luidde en het tweede
deel begon met een 'b', van '-baldof'-boud', dus Radboud of
Radbald, verkort tot Rap of Raap. Op deze wijze is er een aantal
Rapenburgen ontstaan, o.a. in Leiden, Amsterdam, Leeuwarden
(Goutum) en in Schagen. Achter deze (eigen) verklaring van
de naam Rapenburg moet een vraagteken worden geplaatst.
Wie een verklaring van het Leidse Rapenburg zoekt in Leiden,
ontdekt dat men de naam niet kan verklaren. Vandaar.
Wat niet bekend is, maar ook weer niet onwaarschijnlijk, is dat
de Schagense naam Rapenburg geïmporteerd is uit Leiden of
Amsterdam. Er waren nu eenmaal vele verbindingen tussen alle
delen van Holland en niet alleen economische, ook vele sociale
en bestuurlijke.
Hoe het ook zij, de ontwikkeling van de plek Rapenburg is
enigszins te volgen in de transportaktes, door de namen die
ermee verbonden zijn in verband met koop en verkoop van
huis en erf en boomgaard(en). In de tiende penning en de latere
belastingregisters van de 16de, 17de en 18de eeuw komen we
naam eveneens tegen.
De dam, of de verhoging in het terrein
Hoe die dam heeft gelopen, is onduidelijk. Het is aannemelijk
dat hij in ieder geval voor een deel is opgeworpen door het
graven van de genoemde sloot, waardoor er een afwateringsmo
gelijkheid ontstond voor het land ten zuiden ervan en tegelijk
toestroom van het water uit de waard die er ten noorden van lag
werd verhinderd.
Over de lengte valt niets te zeggen. Of de dijk een hoek maakte
naar het noorden, is niet bekend, al valt daar wel wat voor te
zeggen. Over het tijdstip van ontstaan ook niets bekend. Wel
is bekend dat de buurtschap die aan het huidige Noord lag,
een van de oudste van Schagen is. Die buurtschap kende als
centraal punt het Hoog, dat daar nog steeds als flinke driehoe
kige onderbreking in het Noord hoog ligt te wezen. Het Noord
Het huis Rapenburg met
daarachter de boomgaarden
op een detail van de kaart
van Zoutman uit 1665.
8
