here. Deze
j bakkers,
jelfabriek, die
zen produ-
als architect,
ïin, en in de
door hem ont-
nkelma over
nam de zaken
na enkele
dernisering
sn nieuw
rondborin-
nstallaties. Uit
;en bloeiend
eotechnisch
p heden actief
nkelma.
Reselada)
te Sneek, was
mkelma zal
en hebben
steenbakke
rij kas waar-
coop van de
kwam in mei
woonde op
tovember
jn geboorte-
ngrond
:k
871 vroegen
vormde kerk
van het Pro-
ït op de ker-
mmingom
2 West-Friese
bedijking
1456 was de
rdijken na de
m de verstevi-
zeewering, zo
en.
kerkvoogden
lan Asjes als
Lankelma,
cker om de
iken.
ma het recht
deel van de
De betaling moest plaatsvinden in tien
achtereenvolgende jaren in gelijke termij
nen van ƒ150,--. De eerste vervaldag was
1 november 1871 en de laatste 1 november
1880.
De wijze waarop de grond moest wor
den afgegraven, beginnend bij het Zee-
gebuurte, werd zeer gedetailleerd in het
contract beschreven. Ook waren er regels
over de wijze van effenen van het afge
graven deel en het talud van de dijk. De
rijweg over de kruin van de dijk mocht
onder geen beding versperd worden. De
koper mocht een deel van het afgegra
ven terrein gebruiken om daarop de voor
de verwerking noodzakelijke opstal
len te plaatsen. Deze moesten echter na
afloop van het contract worden wegge
ruimd, tenzij de koper ook nog het laat
ste deel van de strook grond langs de
dijk, dat niet onder dit contract viel, wilde
afgraven voor 50 cent per strekkende el
(=meter).
Lankelma pakte de zaak voortvarend
aan. Aan de Oudedijk werden twee steen
ovens gebouwd met daarbij ruimte voor
de opslag van turf, stalruimte voor paar
den met hooiopslag en haaghutten om de
stenen te drogen alvorens het bakproces
kon beginnen.
Voor de aanvoer van klei en de afvoer van
de stenen werden er kruiwagens, ver
schillende boerenwagens en driewie-
Ierkarren aangeschaft. Voor het vormen
van de stenen kocht hij de, voor die tijd,
modernste apparatuur. De machines
en gereedschappen werden gefinan
cierd door de Purmerender koopman Jan
Christiaan Benit.
Lankelma zal haast gehad hebben want
het seizoen dat begon in april zou in
oktober al weer afgelopen zijn. De overi
ge maanden was het te nat en te koud om
een goed product, dat grotendeels in de
open lucht werd gemaakt, te fabriceren.
Hoe worden bakstenen gemaakt?
De afgegraven klei moest eerst soepel
gemaakt worden door het te kneden
onder toevoeging van water. Dit kneden
werd aanvankelijk door mensen met de
voeten gedaan, hetz.g. treden. Later deed
men dit met paarden en een kar en sinds
de 18e eeuw met een kleimolen die eerst
door paarden en later door stoomma
chines werden aangedreven. Een goede
menging is belangrijk voor een betrouw
bare kwaliteit.
Oorspronkelijk werden de stenen
gevormd door ze te kneden met beide
handen op de vlakke grond, dus zonder
gebruik te maken van gereedschappen.
Men liet ze ter plaatse drogen. Pas veel
later werd de vormgeving verbeterd door
het gebruik van een houten raam. Dit
raam werd op een met zand bestrooide
vloer geplaatst en handmatig met klei
gevuld. Om te voorkomen dat de klei
aan het raam kleefde werd dit doornat
gemaakt en na elk gebruik goed schoon
gemaakt.
Een volgende stap in de ontwikke
ling was de invoering van de vormbak,
die heden nog steeds in gebruik is.
Deze steenvormen, aanvankelijk voor
een steen, werden gemoderniseerd en
geschikt gemaakt voor het gelijktijdig
maken van meerdere stenen.
In de 19e eeuw werd het vormproces
gemechaniseerd door uitvindingen als de
strengpers door de Duitser
C. Schlickeysen in 1856. Met een worm
wiel werd van de voorbereide klei een
streng gemaakt waarvan meteen draad
snijder stukken werden afgesneden die
pasten in de steenvorm. In Schagen was
een dergelijke door paarden aangedreven
machine in gebruik.
De klei in de vorm werd na het aandruk-
'Op het zetveld'
Schoolplaat van
C. Jetses.
