Nog maar eens iets over onze koggen en riemtalen
en het bruggenhoofd Stavoren
-24-
door Jan Keuken, opgedragen aan Guus en Jan Domna uit Nieuwkoop
Twijfel
Mijn vorige artikel ging over Koggen en Wijzends. Bepaald niet het makkelijkste stuk.
Vooral het gedeelte over de wijzends vroeg nogal wat van de geïnteresseerde lezer.
Het leverde me in elk geval een zeer positieve reactie op van Jan Beenakker, docent
historische geografie aan de Universiteit van Amsterdam. Beenakker heeft zich
diepgaand met de vroegere waterstaat van onze omgeving beziggehouden. Dat is te
lezen in zijn boek 'Van Rentersluze tot strijkmolen'.
Ik laat nu de wijzends rusten en ga nog wat nader in op de gebieden die met koggen
werden aangeduid. Dat is al nodig omdat enkele conclusies of opmerkingen echt wat
bijgesteld dienen te worden. Zo staat er op bladzijde 26 dat Floris V bij aankoop van
Waterland in 1282 er al koggen aantrof. Dat is echter zeer de vraag. Historicus
Antheun Janse uit wat dat betreft zijn bedenkingen in een alom geprezen boek. Een
boek over de Friese oorlogen van de Hollandse graven onder de titel 'Grenzen aan de
Macht'Hij denkt dat het benoemen van bepaalde gebiedsdelen met een koggennaam
volledig van Floris zelf is uitgegaan. Dat doet niets af aan het feit dat de Vikingen in
Scandinavië al over zogenoemde 'scheepsdistricten' beschikten. En mogelijk, of zelfs
waarschijnlijk in de negende eeuw ook aan onze kust. Districten met ongeveer
dezelfde verplichtingen als onze koggen. Wellicht zou Floris deze kennis gewoon via
een voorganger hebben opgedaan en strekte het tot navolging. In elk geval komen de
koggen als scheepstype pas in de tweede helft van de 12e eeuw voor! Daar konden de
Noormannen, zo tussen de jaren 800 en 1000, nog geen weet van hebben. Tot dusver is
naar mijn weten bij geen enkele Hollandse graaf vóór Floris, die regeerde van 1256 tot
1296, iets bekend van koggen als gebiedsdelen met bijbehorende
heervaartverplichtingen. Vandaar de twijfel van Janse.
(Even voor de duidelijkheid: heervaart kan worden vertaald met een krijgstocht over water.)
Van bruggehordt tot bruggenhoofd
Het is opvallend dat in het oude
Hollandse 'kerngebied' van Floris in zijn
tijd nimmer iets over koggen vermeld
wordt. Althans niet op papier. Het geldt
typisch voor de verworven randgebieden
zoals West-Friesland. Maar vóór die tijd
maakte Floris al wel gebruik van
riemtalen. De verplichte aantallen
huislieden om in eerste instantie als
roeier in een kogge te functioneren. En in
tweede instantie, bij de gebruikelijke
belegering van een stad of kasteel aan het
gevecht deel te nemen. Dat laatste
betekent een belangrijke bijstelling van
Replica van een kogge. Het wrak van waarschijnlijk
een echte 14e-eeuwse kogge werd onlangs gevonden
in de IJssel bij Kampen.
Historisch Niedorp, informatieblad 2012 nr. 2