Binnen de huidige gemeentegrenzen van Heiloo valt vooral het zuidelijk deel op
wat de vroegmiddeleeuwse vondsten betreft. Het gaat om een terrein dat in het voormalige
ambacht Oesdom gelegen is." Tussen het bollenafval afkomstig van de bollenvelden ten
zuiden van de Krommeiaan trof de heer Sombroek vele vondsten aan, waaronder ook
vroegmiddeleeuwse scherven. Het lijkt erop dat dit gebied vanaf de prehistorie tot in de
12e eeuw bewoond werd, dit in tegenstelling tot het gebied rondom het Witte Kerkje. Bij
opgravingen op het kerkterrein en het nieuwe raadhuis zijn geen vondsten gedaan die met
zekerheid ouder zijn dan de 8e eeuw.40 Kortom, toen Willibrord rond 720 op de strandwal
van Limmen-Heiloo-Alkmaar arriveerde had hij de nederzettingen van de inheemse
bevolking kunnen aantreffen in het ambacht Oesdom.41 Hij koos er echter voor om juist
op het onbewoonde deel van de strandwal een kerk te stichten. Waarom liet Willibrord nu
juist in onbewoond gebied een kerk bouwen? Wellicht ligt het antwoord in de naam van
Heiloo zelf. De naam Heiloo wordt voor het eerst vermeld in 980 als Heilichloe en bijna
een eeuw later, in 1063, als Heiligelo. De meest gehoorde naamsverklaringen van Heiloo
luiden: lieilige leegte', 'heilige hoogte', 'heilig bos' of 'heilig open stukje bos'. Wat opvalt
is de eensgezinsheid over de toevoeging 'heilig'. Tevens zijn de meesten het erover eens
dat de naam in de loop van de 6e eeuw tot de 9e eeuw is ontstaan.4 Het woordje 'heilig'
zou slaan op een oud Germaans heiligdom.4' Germaanse vereringsplaatsen waren veelal
buiten de nederzettingen gelegen 44 Dit zou het ontbreken van bewoningssporen kunnen
verklaren ten tijde dat het heiligdom in gebruik was. Het was wellicht juist de aanwezig
heid van een heidens heiligdom dat Willibrord ertoe bracht om er een kerk te stichten.4'
Paus Gregorius de Grote (590-604) had er op aangedrongen heidense heiligdommen te
vernielen om er vervolgens kerken te stichten.46 Bonifatius, waarmee Willibrord nauw had
samengewerkt, schreef in een brief aan paus Stefanus II:
"Willibrord heeft gedurende 50 jaar bij het genoemde volk der Friezen gepredikt en hen
voor het grootste deel tot het geloof aan Christus bekeerd, tempels en afgodsbeelden
verwoest f...)"47
Als er in Heiloo inderdaad een heidens heiligdom is geweest, lijkt het niet zo vreemd dat
de zendeling Willibrord tussen 719 en 722 juist in Heiloo een kerk stichtte.48
Of slaat de betekenis van 'heilig' in de naam van Heiloo op het Witte Kerkje en de
Willibrordsput zelf? We zullen het nooit te weten komen, want heidense heiligdommen
bestonden veelal slechts uit wat houten beelden of zelfs alleen maar een heilige boom.
Archeologisch gezien valt daar weinig aan te beleven.
Wat we wel met zekerheid kunnen zeggen, is dat met de stichting van een kerk een
nieuwe bewoningskem is ontstaan die het ambacht Oesdom zou gaan overvleugelen. Van
de eerder genoemde bollenvelden in het ambacht Oesdom zijn geen laatmiddeleeuwse
vondsten bekend. Er lijkt gedurende de Middeleeuwen sprake te zijn geweest van een
'leegloop' in Oesdom. Dit in tegenstelling tot Heiloo, waar de opgerichte kerk een zekere
aantrekkingskracht uitoefende op de lokale bevolking. In de loop van de Middeleeuwen
raakt het terrein rondom de kerk bebouwd. Door de 'leegloop' in het ambacht Oesdom
slaagde men er in 1455 niet in om de vereisde zeven schepenen leveren. Een logisch
